چکیده:
نائینی به عنوان فقیه نامداری که در عرصه سیاست وارد شد، اولین فقیهی است که به صورت رسمی به تالیف کتاب در تبیین مردمسالاری مورد پذیرش دین و پایههای حکومت مورد تایید دین پرداخت.
نائینی حکومت را به دو نوع تملیکیه و ولایتیه تقسیم میکند که دارای ویژگیهای متضادی هستند. نائینی جوهر مردمسالاری را حاکمیت اراده مردم میداند که در حکومت ولایتیه متبلور است و حکومت ولایتیهای که بر طبق معیارهای اسلامی است تبدیل به حکومت اسلامی مطلوب نائینی میشود که خود پایههایی دارد: مساوات، آزادی، شورا، حاکمیت اکثریت، تفکیک قوا.
خلاصه ماشینی:
"(نوری طبرسی، ١٤٠٨ق ، ج ١٨، ص ٢٤) همین سنت و سیره ی مبارک موجب شد که امام علی در برابر خواسـت عبـدالله بن عباس و مالک اشتر و دیگران که برای دفع فتنه ، خواستار عـدم تغییـر سـیره خلفـای پیشین در حقوق برخی صحابه شدند به سختی مقاومت کند (صدوق ، ١٣٨٢، ج ١، صـص ١١٨ و ١١٩) و نیز نزدیک کردن آهن گداخته بـه دسـت بـرادرش عقیـل کـه درخواسـت مقداری گندم اضافه بر حق خویش نمود؛ (صدوق ، ١٣٨٢، ج ١، ص ٢١٦) پایه دوم : آزادی مرحوم نائینی آزادی از قید و بند اسارت و رقیت و ظلم را امـری بشـری، فرادینـی و فرامذهبی میداند و به تصریح میگوید: تحصـیل آزادی از ایـن اسـارت و رقیـت و تمـام منازعات و مشاجرات واقعه فی ما بین هر ملت با حکومت تملکیه خودش ، بر سـر همـین مطلب خواهد بود، نه از برای رفع ید از احکام دین و مقتضیات مذهب .
(مجلسـی، ١٣٧٣، ج ٥٢، ص ٩١) مرحوم نائینی انواعی برای آزادی فرض کرده و آزادی بیان و قلم و امثال آن ها را نیز در همین راستا تفسیر کرده و آن را «رها بودن از قید تحکمات طواغیت » تفسیر کـرده ، و نتیجه ی آن را آگاهی مردم از حق و حقوق شان ، و استفاده ایشان از آزادی مشروع دانسته است ، (نائینی، ١٣٥٨، ص ١٤٨) پایه سوم : شورا گذشته از دو پایه اساسی گذشته که ماهیت حکومت را تبیین میکنند، در مرتبه بعـد مشارکت تمام مردم در تصمیمات کلی حکومـت امـری لازم اسـت بایـد حـاکم اسـلامی مشورت با عقلای امت را دستور کار خود قرار دهد."