چکیده:
نهضت توابین به رهبری سلیمانبنصرد خزاعی، در ربیعالاخر سال 64قمری آغاز گردید و در جمادیالاولی همان سال به شکست انجامید. حال، آیا زمان انتخاب قیام به درستی انتخاب شده بود. زمانهای ممکن برای قیام شامل این موارد بوده است: چهل روز نخست پس از مرگ یزیدبنمعاویه، سه ماه پس از مرگ یزید، قبل از پانزده رمضان سال 64، میانه 15 و 22 رمضان 64 قمری، قبل از شوال 64، قبل از سوم ذیقعده 64 و قبل از محرم 65قمری. مقاله درصدد بررسی مقایسه زمان انجامشده قیام و زمانهای ممکن قبل از آن از نظر بهینه بودن شرایط است.
خلاصه ماشینی:
(مسعودی، 1404، ج3، ص83؛ طبری، بیتا، ج4، ص409ـ410؛ ابنقتیبه دینوری، 1384، ص254؛ مقدسی، 1386، ج2، ص909؛ یعقوبی، 1413، ج2، ص170) روند رو به تزاید پیوستگان به ابنزبیر، چنان بود که مروان را نیز که در آغاز خلافت یزید، پیشنهاد قتل ابنزبیر و امام حسین7 را به ولیدبنعتبه حاکم مدینه داده بود (ابوحنیفه دینوری، بیتا، ص227؛ ابناعثم، 1386، ص822؛ خوارزمی، 1418، ج1، ص258؛ ابنقیتبه، 1384، ص227؛ طبری، بیتا، ج5، ص340؛ یعقوبی،1413، ج2، ص154؛ شیخمفید، بیتا، ج2، ص30ـ31)؛ به بیعت با ابنزبیر مصمم نمود، اما ابنزبیر از پذیرش بیعت او سر باز زد و او را وادار نمود که از مدینه بیرون رود و عازم شام شود.
(طبری، بیتا، ج4، ص387 و 404-408؛ ابناثیر، 1407، ج3، ص469؛ مسعودی، 1404، ج3، ص84؛ دینوری، 1384، ص258) شیعیان نیز پس از اطلاع از مرگ یزید، به نزد سلیمانبنصرد آمدند و استدلال کردند که کارها رو به سستی است و حکومت امویان دچار تزلزل شده، لذا میتوان به عمرو تاخت و او را از قصر بیرون کرد و با اعلام خونخواهی امام حسین7 قاتلان او را تحت تعقیب قرار داد و مردم را به سوی خاندان ستمدیده پیامبر9 دعـوت کرد.
اگر سلیمان که از سال هفده قمری (زمان بنای کوفه) در این شهر به سر میبرد نتوانست اقدامی موفق را علیه امویان در این شهر سامان دهد و نیز در بصره با وجود تحرکات خوارج و طرفداران ابنزبیر و ضعــف قدرت عبیداللهبنزیاد، فکر اقدام را هم به خود راه نداد، چگونه توقع بود که بتواند در شام توفیقی کسب کند؟ بهعلاوه اقدام آشکار توابین برای خرید اسلحه، پس از ورود عبداللهبنیزید نماینده ابنزبیر به کوفه (طبری، بیتا، ج4، ص436؛ ابناثیر، 1407، ج3، ص490)، از تأخیر آنها در تهیه مقدمات قیام حکایت میکند.