چکیده:
از مسایل مهم کلامی و فلسفی افعال اختیاری انسان است . پرسش این است که با توجـه به توحید افعالی و اینکه جهان هستی تنها یک فاعل حقیقی دارد و تاثیر استقلالی منحصـر در خداست ، انتساب افعال به انسان چگونه قابل توجیه است ؟ متکلمین اشاعره با اذعان به توحیـد افعالی، بر این باورند که همه افعال بندگان ، مخلوق خداوند است و انسان تنهـا کسـب کننـده فعلی است که خداوند آن را به دست انسان ایجاد میکند. معتزله بـه انگیـزه نفـی بـدیهـا از خداوند، منکر صدور فعل عبد از خدا شده اند و منشاء افعال اختیاری را عبـد مـی داننـد. برخـی فلاسفه نسبت افعال اختیاری انسان را به خدا بـه صـورت فاعلیـت طـولی دانسـته انـد، ولـی صدرالمتالهین با استفاده از دلایل عقلی و مبانی وحیانی، در صدد جمع بـین اختیـار انسـان و توحید افعالی برآمده است . در این پژوهش ضمن بیان مبـانی اشـاعره دربـاره افعـال اختیـاری انسان و تحلیل و نقد آن ، مبانی ملاصدرا درباره افعال اختیاری انسان تبیین میشـود و رابطـه آن با توحید افعالی با توجه به دلایل عقلی و نقلی مورد تحلیل و پژوهش قرار می گیرد.
خلاصه ماشینی:
"(همان ، ج ٢: ٣٦٧-٣٥٦) ملاصدرا نظریه مختار خود را از طریق راسخان در علم معرفی میکند و میگوید: تمامیموجودات علاوه بر تباین شان ، در حقیقت واحده الهی جمع بوده و نور الهی محیط و قاهر بر تمامیآنها میباشد، لذا همان طوری کـه در وجـود هـیچ شـأنی نیست ، مگر شأن خداوند، همچنین هیچ فعلی هم در وجـود نیسـت ، مگـر اینکـه فعل اوست ؛ پس هر فعلی که از موجودات و از جمله انسان صادر مـیشـود، ایـن فعل همچنین بر وجهی اعلی و اشرف ، فعل الهی هم میباشد، چون تمامیافعـال به سبب احاطه واجب تعالی بر همه اشیاء، بدون واسطه به خداونـد اسـتناد دارنـد ودر عین حال مستند به خود اشیاء و از جمله بندگان نیز میباشند.
(شعرانی، ١٣٠٥ق : ٢٥١) این در حالی است کـه ملاصـدرا در اسـفار مـی گوید: تمامی موجودات علاوه بر اختلاف بین آنها در حقیقت واحده الهی جمـع بـوده و نور الهی محیط و قاهر بر تمامیآنها میباشد، لذا همان طوری که در وجود هیچ شـأنی نیست ، مگر شأن خداوند، همچنین هیچ فعلی هم در وجـود نیسـت ، مگـر اینکـه فعـل اوست ؛ پس هر فعلی که از موجودات و از جمله انسان صادر میشود، این فعل همچنین بر وجهی اعلی و اشرف ، فعل الهی هم میباشد چون تمامیافعال به سبب احاطه واجب تعالی بر همه اشیاء، بدون واسطه به خداوند استناد دارند و در عین حال مستند به خـود اشیاء و از جمله بندگان نیز میباشد."