چکیده:
از جمله ابعاد رفیع زندگانی ائمّه معصومین)ع(، بعد فرهنگی آن است. این بزرگواران
هرکدام در عصر خود فعالیت فرهنگی داشته، در مکتب خویش شاگردانی را تربیت کرده
و علوم خود را توسط آنان منتشر ساختهاند؛ اما جوّ اجتماعی و سیاسی حاکم بر روزگار
آنان یکسان نبوده است. به طوری که خلفای عباسی از هرگونه اعمال فشار نسبت به
امامان دریغ نمیکردند و این محدودیتها در عصر امام جواد)ع( و امام هادی)ع( و امام
حسن عسکری)ع( در سامراء به اوج خود رسید، به نحوی که این سه پیشوای بزرگ، با
عمری کوتاه جام شهادت را نوشیدند: امام جواد)ع( در سن 25 سالگی، امام هادی)ع( در
سن 41 سالگی و امام حسن عسکری)ع( در سن 28 سالگی؛ لذا گستره فعالیت ایشان،
بسیار محدود بود و از این حیث، تعداد پرورش یافتگان مکتب آنان نسبت به زمان
امامین صادقین)ع( کاهش چشمگیری داشته است. در عین حال، در همان شرایط
نامساعد، ع وه بر فعالیتهای فرهنگی از طریق مناظرات، مکاتبات، پاسخ گویی به سوالات و شبهات و تبیین بینش درست در برابر مکاتب کلامی منحرف، راویان و
محدثان بزرگی از شیعه را تربیت کردند و علوم و معارف اسامی را به آنان آموزش دادند
و بدین ترتیب، میراث بزرگ فرهنگی را به نسل های بعدی منتقل کردند.
در این پژوهش، ما به معرفی تنی چند از اصحاب و یاران مفسر و قرآن پژوه آن سه مرشد
طریق حقانیت و آثار تفسیری و قرآن یشان میپردازیم
خلاصه ماشینی:
علــي بــن حســن بــن فضــال ، عصــر امــام هــادي (ع)و امــام عســکري (ع)را درک نمــوده و ظاهــر امــر ايــن اســت کــه او برهــه اي از عصــر غيبــت را نيــز درک کــرده باشــد، چــون علــي بــن محمـد قرشـي -م ٣٤٨ق -٢٦ از کسـاني اسـت کـه أئمـه را نديـده و از آنـان روايـت نکـرده ، ولـي او از علـي بـن حسـن فضـال روايـت نمـوده و عمـر طولانـي بيـش از ١٠٠ سـال داشـته اسـت ، پـس ناچــار ولادت او بايــد در حــدود ٢٥٠ق بــه بعــد بــوده باشــد تــا از خــود پيشــوايان روايــت نکــرده باشــد و روايــت او از علــي مربــوط بــه ســال هاي ٢٧٠ق بــه بعــد باشــد.
روش تفسـيري قمـي آن اسـت که در سال بيست و سوم 184 اصحاب مفسر و قرآن پژوه تفسـير خـود بـه رواياتـي کـه از امـام صـادق (ع)منقـول اسـت اسـتناد جسـته اسـت و بيشـتر آن هـا را از طريـق پـدرش ابراهيـم بـن هاشـم از اسـاتيد خـود کـه بالـغ بـر ٦٠ نفـر از اصحـاب حديـث هســتند، روايــت ميکنــد و اغلــب مرويــات پــدرش از طريــق محمــد بــن عميــر بــا اســتناد از امـام جعفـر صـادق (ع)اسـت کـه بـه صـورت مرسـل مي باشـد و گاهـي از اسـتاد ديگـرش شـيخ ظريـف بـن ناصـح از عبدالصمـد بـن شـبير از أبوجـارود اسـت و چـون ايـن تفسـير تمـام رواياتـش از امـام صـادق (ع)اسـت ، شـاگرد و روايـت کننـدٔە ايـن تفسـير خواسـته اسـت برخـي از روايـات امـام باقـر(ع)را کـه بـه أبوجـارود امـلاء فرموده انـد وارد ايـن تفسـير نمايـد و گاهـي برخـي از روايـات را از مشــايخ ديگــر خــود بــه مناســبت آيــات کــه در آن وجــود نداشــته اســت وارد مي ســازد تــا فايـده اش بيشـتر و تفسـير را تکميـل و پربارتـر سـازد؛ ايـن نـوع تصـرف در اوائـل سـورٔە آل عمـران تــا پايــان قــرآن صــورت پذيرفتــه اســت ؛ شــاگرد او همــان اســت کــه در تعــدادي از نســخه ها ديده ايـم نـام خـود را در آغـاز تفسـير آورده اسـت ، چـون در همـان نسـخه ها کـه مـا ديده ايـم ، پـس از فراغـت از بيـان انـواع علـوم قـرآن ميگويـد: بـه مـن حديـث نمـود أبوالفضـل عبـاس بـن محمد بـن قاسـم بـن حمـزة بـن مولـي بـن جعفـر(ع)گفـت : حديـث نمـود أبوالحسـن علـي بـن ابراهيـم بـن هاشـم ، حديـث نمـود پـدرم از محمـد بـن أبـي عميـر از حمـاد بـن عيسـي ، سـپس تعـدادي از راه هـاي والـد علـي بـن ابراهيـم بـن هاشـم را ذکـر ميکنـد بـه عنـوان پـدرم حديـث کـرد کـه از فلانـي ...