چکیده:
نظریه غایت انگاری در نزد فیلسوفان پیش از سقراط و حتی در نزد افلاطون به صورت یک مساله جدی و واضح فلسفی مطرح نبوده است، گرچه می توان در آثار آ ن ها، برای این نظریه مویداتی یافت.
ارسطو به صورت واضح و جدی نظریه غایت انگاری را مطرح کرده و نظریه او تقریبا بلامنازع تا پایان قرون وسطی به حیات خویش ادامه داده و از سوی فیلسوفان مدرسی به ویژه سنت توماس آکوئینی مورد حمایت جدی قرار گرفت.
بعد از رنسانس فرانسیس بیکن به عنوان پایه گذار علم جدید و دکارت به عنوان موسس فلسفه مدرن، گرچه اصل علت غایی را انکار نکردند، اما به صورت بی رحمانه ای به نظریه غایت انگاری هجمه آوردند و آن را از ورود به عرصه فیزیک و علوم تجربی منع و به حوزه متافیزیک سوق دادند و حتی کندوکاو متافیزیکی درباره ای این نظریه را بی ثمر دانسته اند.
خلاصه ماشینی:
بدین معنی که در نظریههای علمی در اکثر قریب به اتفاق موارد، اگر خزان عمر نظریهای فرارسد، بعد از افول و سقوط آن نظریه تقریبا برای همیشه در تاریک خانه تاریخ محبوس خواهد ماند و ما کمتر ظهور و بروز مجدد آن نظریه را شاهد خواهیم بود، اما در حوزههای فلسفی و متافیزیکی این مدعا صادق نیست، زیرا اولا ممکن است در مورد افول و سقوط نظریههای متافیزیکی اختلاف جدی وجود داشته باشد، یعنی برخی متفکران مدعی افول عمر یک نظریه متافیزیکی در مقطعی از زمان باشند، و در همان مقطع گروهی دیگر برای این نظریه حیات همراه با شادابی و طراوت ادعا کنند و ثانیا حتی در مواردی که توافق نسبی برای افول دراز هنگام یک نظریه فلسفی وجود دارد، یک دفعه شاهد احیای مجدد و رویش و زایش دوباره آن نظریه باشیم.
به نظر او متافیزیک باید به بحث از غایت به همان معنای متداول ـ آنچه به خاطر آن چیزی پدید میآید ـ بپردازد، بر این اساس است که او با این که فلسفه طبیعی دموکریتوس را میستود و آن را استوارتر از فلسفه افلاطون و ارسطو میانگاشت و از او به خاطر اینکه به بحث درباره علل غایی نپرداخته است، انتقاد کرد و تأکید کرد که حذف علل غایی از فیزیک بدین معنی نیست که این گونه علل واقعیت ندارند و در جای خود شایسته بررسی نیستند و اصل جهان آن چنان که دموکریتوس واپیکورس گفتهاند، در اثر اتفاق و تصادف اتمها به وجود آمده است، بلکه آنها واقعیت دارند و در جای خود، یعنی مابعدالطبیعی، شایسته بحثند و میتوانند حکمت خدا را قابل تحسینتر بنمایانند، اگرچه نمیتوانند درباره طبیعت اشیاء به ما چیزی بیاموزند.