چکیده:
در طول تاریخ اسلام، برگزاری مراسم حج تامین امنیت حجاج در رفت و برگشت از دغدغه ها و برنامه های مهم حکومت های اسلامی بوده و در این راستا مقام امیرالحاج که زعامت این مناسک را عهده دار بود، مهمترین مسئولیت را بر عهده داشت. پژوهش حاضر بر اساس این مساله شکل گرفته است که منصب امیرالحاجی در دوره سلجوقی از چه جایگاهی برخوردار بود و چه وظایفی را در برگزاری حج بر عهده داشته است؟ سلجوقیان به مانند حکومت های پیشین چون غزنویان و آل بویه و فاطمیان، به این نتیجه رسیده بودند که بهترین وسیله برای سلطه برجهان اسلام حفظ اقتدار معنوی و کسب مشروعیت از طریق تسلط بر مکه و راهاندازی حج و امور مربوط به آن است. بنابراین در زمینه راه اندازی کاروان های حج و تامین امکانات سفر و اقامت آنها در مسیر راه و مکه و مدینه توجه ویژه ای داشتند. سلجوقیان جهت اطمینان در راستای دست یابی به اهداف و برنامه های خود، از همان ابتدا مقام امیر الحاجی را به امرای نظامی ترک که دارای موقعیت برتر نظامی و وجاهت اجتماعی و مذهبی بودند، می سپردند. و این امر در سیاست های آنها تاثیر بسزایی داشت.
خلاصه ماشینی:
"سلجوقیان و عباسیان به این نتیجه رسیده بودند که بهترین وسیله برای حکومت برجهان اسلام حفظ اقتدار معنوی و کسب مشروعیت از طریق تسلط بر مکه و راه اندازی حج و امور مربوط به آن است و از همین رو با ارسال صله و هدایا و کمک مالی به شرفای حجاز و در صورت لزوم استفاده از منطق زور و تهدید، بود که از طریق ارسال نیروی نظامی به همراه کاروان های تجاری اعمال میشد، سیاست های خویش را در این زمینه اعمال کردند (الخرابشه ، ١٣٨٥: ٥٢).
جلب ثواب دنیا و آخرت و جلب رضایت مردم و بهره برداری سیاسی و تبلیغاتی به نفع دولت سلجوقی و عباسی از اهداف مهم آنها در رسیدگی و توجه خاص به راهها به شمار میرفت ، از همین رو بر خلاف دوره قبل که والی کوفه مسئول حفظ امنیت راههای حج از طرف دستگاه خلافت عباسی بود، در نیمه دوم قرن پنجم سلجوقیان این وظیفه را به عهده گرفتند که از طریق امیرالحاج انجام میشد (سبط بن جوزی، ١٣٦١ق : ص ١٩٩-١٩١) نخستین اقدام طغرل بیگ در زمینه حج در تمایل او برای ادای فریضه حج ، اصلاح راه حج و به راه انداختن دوباره کاروان حج عراق که به دلیل خطرات به وجود آمده تعطیل شده بود، صورت گرفت ، که البته به سبب مشکلات و مرگ وی موفق به انجام آن نشد (ابن اثیر، ١٣٧١، ٢٢/ ٣١٢) یکی از مهمترین اقدامات سلاجقه در زمینه حج ، برانداختن حکومت قرامطه احساء در سال ٤٦٩ هجری بود، که بدین ترتیب راه حج و حجاج از غارت و قتل و کشتار قرامطه رهایی یافت (الوالی، ١٩٨٢: ١٥١-١٥٠)."