چکیده:
کتاب « جبر و اختیار » از جمله آثار نوشته شده در مورد بحث جبر و اختیار به قلم مرحوم علامه محمدتقی جعفری می باشد. از آنجا که این بحث در علوم گوناگونی از جمله فلسفه ، کلام و مباحث انسان شناسی مورد دقت و بررسی قرار می گیرد کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده اند و هریک از زوایای مختلف به موضوع نگاه کرده اند. کتاب «جبر و اختیار» نوشته علامه محمد تقی جعفری یکی از کتابهایی است که نگاه جامعی به موضوع جبر و اختیار داشته است . جامعیت این کتاب آن را از سایر کتب نوشته شده در این زمینه متمایز ساخته است . در این نوشتار درصدد بررسی و نقد این اثر می باشد.
خلاصه ماشینی:
از آنجا که این بحث در علوم گوناگونی از جمله فلسفه ، کلام و مباحث انسان شناسی مورد دقت و بررسی قرار میگیرد، کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده اند و هریک از زوایای مختلف به موضوع نگاه کرده اند.
ایشان نظریه مکتب جبر را درباره تطبیق قانون علیت به تمام کارهای انسانی متذکر میشوند، و پس از بررسی دیدگاه هیوم در باب تشکیک در اصل قانون علیت ، این اصل را مشروحا مورد نظر قرار میدهند و پیرو آن بحث اختیار را در رابطه با علیت علت و معلول را تبیین میکنند.
سؤال این فصل آن ست که آیا تمام کارهای صادر از انسانها، مخلوق خداوند است و انسان ابزاری بیش نیست یا تمام کارهای اختیاری انسانها دو نسبت دارد: نسبتی به خداوند و نسبتی به خود انسان ؟ این نسبت کدام است ؟ آیا میتوان گفت که خداوند هیچگونه دخالتی در کارهای انسانی ندارد؟ اجمال نظریات منقوله درباره جبر و اختیار از نظر ماورای طبیعی: ١- جبریون مطلق .
(جعفری؛ 177 تکاپوی اندیشه ها، ص ٣٥٩) وجوه امتیاز کتاب کتاب جبر و اختیار مرحوم جعفری ویژگیهایی دارد که آن را از سایر آثار جدا میکند: ویژگی اول : نقل نظرات گوناگون در بحث جبر و اختیار و تبیین آنها معمولا تصور میشود که بحث و تأمل دربارة «جبر و اختیار» مختص عالم اسلام و صرفا مربوط به کلام اسلامی است ؛ ولی وقتی توجه میکنیم که مفهوم «آزادی» و چیستی و چگونگی و حدود آن از مسائل مهم فلسفۀ غرب بوده است ، درمییابیم که اندیشۀ غربی در سیر تطورات خود نمیتوانسته نسبت به مسئلۀ «جبر و اختیار» بیموضع باشد.