چکیده:
زمینه های فن آوری ساخت عموما وجهی پنهان در هنر معماری است. بیشترین جنبه علمی-فنی
در هنر معماری گذشتگان مربوط به تاقها است. تاق و گنبد ترکین به عنوان یکی از سازه های سنتی
است که در مورد تعریف آن به لحاظ ساخت و فرم هندسی نظرات متفاوتی بیان شده است. در
تعریف هندسی که در این مقاله بر اساس شواهد بررسی گردید، به ساختاری شبه نیم کره که توسط
خطوط نصف النهاری (کوهانی) به قاچهایی تقسیم میشود، ترکین اطلاق می گردد. اما این تعریف
در گنبدها میتواند در شیوه کنترلی ساخت، نوع آجرچینی، متصل کننده های دو پوسته یا تزیینات
ظاهر شود. در این پژوهش برای پاسخ به چرایی ساخت تاقها و گنبدهای ترکین، نمونه هایی از این
ساختار در جغرافیای فرهنگی وتاریخی ایران شناسایی شده است تا پس از آن زمینه برای تفکیک
گونه ها به لحاظ فن آوری ساخت، سازه و تزیینات فراهم آید و تعریف واضح تری از انواع گنبدهای
ترکین ارایه شود.
خلاصه ماشینی:
"تاق و گنبد ترکین بهعنوان یکی از سازههای سنتی است که در مورد تعریف آن به لحاظ ساخت و فرم هندسی نظرات متفاوتی بیان شده است.
در این پژوهش برای پاسخ به چرایی ساخت تاقها و گنبدهای ترکین، نمونههایی از این ساختار در جغرافیای فرهنگی وتاریخی ایران شناسایی شده است تا پس از آن زمینه برای تفکیک گونهها به لحاظ فنآوری ساخت، سازه و تزیینات فراهم آید و تعریف واضحتری از انواع گنبدهای ترکین ارایه شود.
که به منظور افزایش ایستائی ایجاد میشوند (فلاحفر، 1378: 1340) همچنین در همین واژهنامه برای «ترکین» آمده است: ترکترک، قاچ دار، از انواع پوشش سقف، نوعی اجرا در ساخت پوستة بیرونی گنبد که در آنها آجرها را بهصورت ترک ترک با قالب گچی میسازند و بعد فاصلة میان ترکها را با آجر یا خشت پر میکنند، پوشش حاصل از تقاطع دو تاق گهواره ای که پاکار آن بر روی چهار دیوار یا سطح تکیه میکند و ممکن است در فضاهای مربع-مستطیل و چندضلعی اجرا شود.
(تصاویر 7 و 8) (گدار، 1367: 138-139) (تصویر 7) یک بخش خراب شدهای از گنبد برسیان وجود دارد که مجاور یکی از این بهاصطلاح باریکهها میباشد که توسط میارون اسمیث بهدقت مورد بررسی قرار گرفته است.
(تصویر 13) تفکیک تاقها و گنبدهای ترکین به لحاظ ساخت و تزیینات و سازه با توجه به اوصاف قبل در مورد اجرای تاق و هندسة نظری گنبدها، حال باید دید که گنبد از چه جنبههایی میتواند ترکین باشد.
در گنبد مسجد جامع اردستان عناصر کوهانی، احتمالا بهصورت ترکترک اجرا شدهاند؛ همچنین جنبههای زیباشناختی در تزیینات ترکها و باریکهها وجود دارد و فرم پوسته نیز ترکین است."