چکیده:
بنادر جنوبی ایران، به ویژه خلیج فارس، در عصر صفوی جایگاه ویژه ای در تجارت بین الملل داشتند و به همین سبب، مورد توجه دولت های اروپایی بودند. شاه عباس از این موقعیت برای توسعه تجاری و اقتصادی ایران بهره برداری کرد و ضمن تشدید رقابت میان شرکای تجاری، به سیاست تمرکزگرایی در تجارت منطقه روی آورد: با تمرکز فعالیت های تجاری در یک بندر و آن هم متصل به خشکی، از پراکندگی تجارت در همه بنادر ایران جلوگیری کرد و بدین گونه، زمینه نظارت بیشتری بر فعالیت های تجاری فراهم شد. از دیگر سیاست های شاه عباس، مهار دوجانبه بود که با اعطای امتیازات بیشتر به رقبای تجاری اروپایی، می کوشید تا تجارت منطقه را از سلطه و انحصار یک دولت خارج کند.
هدف از این تحقیق، بررسی راهکارها و راهبردهای شاه عباس در تعامل با دولت های اروپایی در زمینه تجارت دریایی، ضمن حفظ مصالح ملی و نیز بررسی نقش اساسی بندر عباس است. در مقاله حاضر با بررسی عملکرد شاه عباس از خلال متون تاریخی، اسناد و سفرنامه های اروپاییان، شیوه های تعامل با دولت های اروپایی در خلیج فارس، نحوه ایجاد رقابت میان آنان، با توجه به اهداف ملی و تاثیر آن در رونق تجارت بین الملل بررسی می شود.
In Safavid time، the Southern Ports of Iran، particularly Bandar Abbas، had a special place in international trade and had grabbed the attention of the Europeans. Shah Abbas seized this opportunity to develop trade and economy of Iran. Furthermore، while intensifying competition among trade partners، he adopted the policy of trade centralization in the region whereby he integrated all trade activities in one single port، connected to land، and as a result prevented trade activities to be scattered around other ports. This change exercised more supervision on trade activities. Shah Abbas also adopted، inter alia، the policy of “double containment” whereby Shah granted more concessions and privileges to European traders in order to break up the monopoly and dominance of a single government over the trade activities of the region.
The purpose of this study is to examine the strategies and solutions Shah Abbas adopted، while safeguarding national interests، to interact with the European Governments in sea trade as well as to examine the pivotal role of Bandar Abbas. The present study also reviews the performance of Shah Abbas as related in historical texts، documents and travel literatures written by the Europeans، and as it could be inferred from the methods of interactions with the European Governments in the Persian Gulf، fostering competitions among them while safeguarding national interests and the impact on the prosperity of international trade.
خلاصه ماشینی:
آنچه در اين مقاله بررسي خواهد شد، طرح اين موضوع است کـه شـاه عبـاس در برابر رقابت تجاري دولت هاي اروپايي در بنادر جنـوبي ايـران چـه سياسـت هـايي اتخـاذ ميکرد و چگونه از اين رقابت ها براي توسعه و رونق تجارت بين الملل ايران بهره ميبرد و آن را در جهت شکوفايي اقتصاد ايران به کار ميگرفت ؟ فرض بر اين است که او با اتخاذ سياست مهار دو جانبه ، ميکوشيد تا ضمن ايجـاد رقابـت سـالم ميـان ايـن دولـت هـا و بهرهبرداري از آن در توسعه تجارت بين الملل ، از سـلطۀ مطلـق يکـي از آنهـا بـر عرصـۀ تجارت بين الملل جلوگيري کند و علاوه بر آن ، با تمرکز تجارت دريايي در بنـدر عبـاس، فعاليت هاي تجاري اين دولت ها را تحت نظارت در آورد.
ثانيـاً، ايـن بنـدر در سـواحل ايران قرار داشت و آنان ميتوانستند کالاهاي خود را بدون آنکه ابتدا بـه جزيـرة هرمـز و سپس به داخل ايران ببرند، يکسره در خاک ايران پياده کنند و ثالثا،ًبه سبب اتصال اين بندر به خشکي، سلطۀ ناوهاي اروپايي بر آن کمتر ممکن بود و رابعاً، امکانـاتي کـه شـاه عباس در اين شهر جديد فراهم ساخته بود، کار تجارت آنان را آسان مي کـرد.
شاه عباس دولت هاي اروپايي را ناچار کرد تا فعاليت هاي خود را در بندر عباس متمرکز کنند؛ بنابراين ، کمپاني هند شرقي انگليس نمايندگي تجاري خود را از جاسک به اين بندر انتقال داد وکمپاني هند شرقي هلند نيز پس از چندي در ايـن شهر تجارتخانه اي برپا کرد (جناب ، ١٣:١٣٦٣)، اما براي بناي خانه اجازه نيافتند، زيرا ممکن بود روزي آن را به قلعه تبديل کننـد.