چکیده:
افغانستان کشوری است محصور در خشکی و به ویژه در سده اخیر، برای تامین کالاهای ضروری به واردات کالا از کشورهای مجاور نیاز داشته است. کشور های هند، پاکستان، روسیه و ایران به سبب همسایگی با افغانستان، نقش مهمی در تامین نیازهای این کشور داشته اند. در دوره پهلوی دوم (1357-1320ش.) روابط کشورهای منطقه تحت تاثیر فضای جنگ سرد بود و پس از پایان جنگ جهانی دوم و بروز مساله پشتونستان و از سویی دوری راه های روسیه، افغانستان عملا امکان استفاده از مسیرهای شمالی و جنوبی را برای ترانزیت کالا از دست داد. در نتیجه ایران مناسب ترین گزینه برای صادرات کالا به افغانستان و تامین نیازهای اقتصادی آن کشور بود. در این پژوهش با تکیه بر اسناد، به این موضوع پرداخته شده است که با وجود قاچاق انواع کالاها در مرز های ایران و افغانستان و شباهت کالاهای تولیدی دو کشور، چه نوع کالاهایی در دو کشور رد و بدل می شد و چه موافقت نامه هایی در این زمینه منعقد گردید.
خلاصه ماشینی:
"دوم ، طرح و بررسی پیشینۀ روابط چند دهه پیش می تواند برای آینده راهگشا باشد؛ به ویژه که گسترش صادرات به کشورهای آسیای مرکزی در چند سال اخیر در دستور کار دولت جمهوری اسلامی ایران قرار دارد و قدم های اولیه در این راه نیز برداشته شده است .
گسترش روابط دو کشور در این دهه ، به سبب افزایش قیمت نفت در ایران ، سرمایه گذاری های ایران در بخش های مختلف در افغانستان ، دوری محمد داوودخان رئیس جمهور افغانستان از روسیه و نزدیکی به ایران و نیاز به همکاری دولت ایران برای رهایی از رکود تجارت به ویژه با بهره گیری از بنادر جنوبی و واردات کالاهای صنعتی ایران بود.
قاچاق نفت در تمام دورة پهلوی دوم در این مرز جریان داشت ؛ به طوری که به نوشتۀ روزنامۀ دیلی تلگراف در تاریخ ٢٠ مرداد ١٣٢٩/ ١١ آگوست ١٩٥٠: "در مغرب افغانستان به علت قاچاق نفت از ایران غفلتا قیمت نفت تنزل کرده است " (همان ، ١٥٦٢٢: ٥) از آنجا که اقتصاد افغانستان به کشاورزی متکی بود و اغلب محصولات کشاورزی صادر می شد، پدیدة قاچاق در مرزها می توانست آسیب بزرگی برای اقتصاد این کشور باشد.
این بهترین موقعیت برای قاچاقچیان کالا بود، زیرا می توانستند از مرزهای زابل ، یوسف آباد، یزدان و دیگر نواحی ، گندم ، برنج یا غلات دیگر بخرند، اما وزارت کشاورزی و مأموران مرزی ایران می باید مراقبت می کردند تا اجناس به طور قاچاق از مرز خارج نشود (آرشیو اسناد وزارت امور خارجه ، ٢٢- ٨- ١٧٠/٤- ١٣٢٥ش ."