چکیده:
ﮐﻮدﺗﺎی28 ﻣﺮداد 1332 ﺳﺮآﻏﺎز ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻣﻄﻠﻖ ﺷﺎه در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ اﯾﺮان ﺑﻮد. ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎه ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ در ﺟﻬﺎن ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ دو ﻗﻄﺐ ﺷـﺮق و ﻏـﺮب، ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻣﻠـﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻫﻤﺴﻮ ﮐﻨﺪ، اﻣﺎ ﺑﺎ آﻏﺎز دوران ﺗﻨﺶزداﯾﯽ در اواﯾﻞ دﻫﮥ 40 ﺷﻤﺴﯽ، رواﺑﻂ اﯾﺮان و ﺷﻮروی در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﻬﺒﻮد ﯾﺎﻓﺖ.
در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮﻻت رواﺑﻂ اﻗﺘﺼﺎدی اﯾﺮان و ﺷﻮروی از آﻏﺎز دورة ﺗﻨﺶزداﯾﯽ و اﻫﺪاف دو ﮐﺸﻮر در ﮔﺴﺘﺮش ﻫﻤﮑﺎریﻫﺎی اﻗﺘﺼـﺎد ی ﺑﺮرﺳـﯽ ﻣـ ﯽﺷـﻮد . اﯾـﺮان ﺑـﺎ آﻏـﺎز دوران ﺗﻨﺶزداﯾﯽ و در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﺣﻔﻆ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎی ﻧﺰدﯾﮏ ﺑـﺎ آﻣﺮ ﯾﮑـﺎ و ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺑﻠﻮک ﻏﺮب، در ﭘﯽ ﺑﺮﻗﺮاری رواﺑﻂ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺎ ﺷﻮروی ﺑﺮآﻣﺪ؛ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﺪف ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﯾﺮان و ﺷﻮروی را در داﯾﺮة اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﺤﺪود ﮐﻨﺪ، ﺣﺎل آﻧﮑﻪ روس ﻫﺎ در ﭘﯽ ﮐﺎﻫﺶ واﺑﺴﺘﮕﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﺑﻮدﻧﺪ.
خلاصه ماشینی:
"محمدرضا شاه کوشید تا در جهان مبتنی بر دو قطب شـرق و غـرب، منـافع ملـی و سیاست خارجی خود را با ایالات متحده همسو کند، اما با آغاز دوران تنش زدایی در اوایل دهۀ ٤٠ شمسی ، روابط ایران و شوروی در سطوح مختلف سیاسی و اقتصادی بهبود یافت .
، روابط اقتصادی ایران و شوروی در سطحی وسیع گسترش یافت واز سطح مبادلات بازرگانی محدود به مرحلۀ جدیدی از همکاریهای اقتصادی و فنی و انعقاد موافقتنامه های بزرگ مانند ساخت ذوبآهن اصفهان و ماشین سازی اراک منجر شد.
اگرچه اقدام شاه در «اصلاحات از بالا» نمیتوانست نظر تأیید و پذیرش حکومت مارکسیستی شوروی راجلب کند، زیرا تغییرات اجتماعی - اقتصادی را تنها در سایه انقلابی کارگری ارزیابی میکرد، اما تعهد ایران در خودداری از ایجاد پایگاه موشکی خارجی در خاک خود، مسکو را به آرزوی دیرینه اش رسانده بود و به همین سبب ، شوروی ضمن تأیید انقلاب سفید شاه، مخالفان برنامه های شاهانه را«مرتجع » خواند (کارردانکوس، ١٣٦٧: ٢٢٤).
چنانکه اسدالله علم در یادداشت هـای خـود بـه انگیـزههـای سیاسی شاه در این باره اشاره کرده است و میگوید: «خـود شاهنشـاه روزی بـه مـن فرمودند که لولۀ گاز شوروی به اندازة چندین لشکر در شمال به من کمک مـیکنـد» (علم ، ١٣٧٧: ١٣٧/٢) ضرورت توسعۀ اقتصادی و خـودداری کشـورهای صـنعتی غـرب در ایجـاد صنایع اساسی، همچنین فشار افکار عمومی و کوشش شاه برای کسب استقلال در سیاست خارجی از جمله عوامل اصلی عقد این موافقتنامه بود."