چکیده:
در عصر حاضر که با خصیصههای عدم قطعیّت، نوآوری و پیچیدگی مسائل شناخته میشود، نظام برنامهریزی سنّتی با چالشهای متنوّعی مواجه است. یکی از ضعفهای نظام برنامهریزی منطقهای رایج، عدم شناسایی، تحلیل و بهکارگیری عوامل کلیدی توسعة منطقه است؛ از این رو، پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل کلیدی توسعة استان خراسان شمالی با رویکرد آیندهنگاری راهبردی انجام گرفته است. این پژوهش، با رویکردی آیندهنگرانه از تکنیک تحلیل اثرات متقاطع بهره برده و جهت تحلیل دادهها از نرمافزار میکمک استفاده شده است. نتایج تحلیل اثرگذاری عوامل، بیانگر وضعیّت ناپایدار در سیستم منطقة خراسان شمالی است. با بهرهگیری از نتایج حاصل از این پژوهش و تحلیل عوامل اوّلیّه، 17 عامل کلیدی در توسعة منطقه شناسایی شدند. از بین این عوامل، توسعة جادّههای اصلی جدید جهت پیوندهای فرااستانی، وجود قلمروهای روستایی یکپارچه، موقعیّت ژئوپلتیک استان نسبت به محور آسیایی شرق، ارتقاء جادّههای فرعی درون استانی در راستای توسعة نظام سکونتگاهی، تعادل نسبی در رأس نظام شهری استان، تقویت بازارچههای مرزی و تنوّع بخشهای اقتصادی با عملکرد متوسّط عوامل کلیدی استراتژیک هستند که میتوانند به عنوان مبنای ترسیم سناریوها و تخصیص فضایی در سطح استان مورد استفاده قرار گیرند. نتیجة این مطالعات و شناخت عوامل کلیدی، مبنایی است برای سیاستگذاری پایدار توسعة فضایی در آیندة استان که میتواند تمامی اقدامات و سناریوسازیهای بخشی و فضایی سطوح محلّی را در درون خود یکپارچهسازی نماید.
In the current era، characterized by uncertainty، initiative، and complexity of issues، the traditional planning system faces various challenges. In fact، lack of identification، analysis، and implementation of key factors in regional development is considered as one of the weaknesses of regional planning systems. Therefore، the present research has been conducted with a foresight approach aiming to identify key factors in development of Northern Khorasan province. This study has applied the technique of analyzing cross-impacts. Besides، MICMAC software has been used to analyze the data. The results of analyzing the effectiveness of factors indicate an unsustainable situation in the regional system of northern Khorasan province. Applying the results obtained from this research and the initial factor analysis، 17 key factors were identified in the development of the region. Out of these factors، “development of new main roads for trans-provincial connections”، “existence of integrated rural territories”، “geopolitical situation of the province in relation to the Eastern Asia road”، “promotion of intra-provincial secondary roads in line with development of the settlement system”، “relative balance at the top of the urban system of the province”، “straightening border markets”، and “A variety of economic sectors with an average functionality” are the key factors which can be used as a base to outline scenarios and spatial allocation at provincial level. The result of these studies and identification of key factors are a basis for sustainable policymaking of spatial development in the future of the province that can integrate all the sectional and spatial measures and scenario makings at local levels into itself.
خلاصه ماشینی:
"جایگاه هر یک از عوامل در نمودار تأثیرگذاری - تأثیرپذیری ردیف طبقه بندی عوامل 1 عوامل تأثیرگذار بسترسازی ارتباطات کشورهای آسیای میانه با جنوب آسیا از طریق ایران ، موقعیت ژئوپلتیک استان نسـبت بـه محـور آسیایی شرق ، وقوع پنجرة جمعیتی ، خیز نیروی کار با تحصیلات عالیه ، افزایش نسـبی قیمـت نفـت ، کنتـرل تـورم و رشد اقتصاد ملی ، ارتقاء جایگاه سمن ها و نهادهای مردمی 2 عوامل دووجهی تقویت بازارچه های مرزی، ارتقاء زیرساخت های ریلی برای ارتباطات ملی و بین المللی، توسعه جاده هـای اصـلی جدیـد جهت پیوندهای فرااستانی، ارتقاء جاده هـای فرعـی درون اسـتانی در راسـتای توسـعه نظـام سـکونتگاهی، نـرخ رشـد اقتصادی و درآمد سرانه پایین ، روند تمرکزگرایی جمعیت به نفع مرکـز اسـتان ، تعـادل نسـبی در رأس نظـام شـهری استان ، ایجاد و رشد شهرهای کوچک مناطق کمترتوسعه یافته ، وجـود قلمروهـای روسـتایی یکپارچـه ، گسـترش فقـر شهری و خزش حاشیه نشینی به روستاهای حریم شهرهای بزرگ ، کاهش وابستگی اقتصـاد ملـی بـه نفـت و افـزایش صادرات غیر نفتی، گسترش صنایع تبدیلی رابط بین صنعت و کشاورزی، گرایش به بهره گیری از پتانسیل گردشـگری استان ، تنوع بخش های اقتصادی با عملکرد متوسط ، گرایش تغییر از شیوة سنتی تولید بـه شـیوه هـای نـوین ، تقویـت صنایع بزرگ استان 3 عوامل تأثیرپذیر تقویت و گسترش ورزش های بومی - محلی مثل کشتی با چوخه و سوارکاری، توسعه و ترویج هنرهای بومی - محلـی مثل موسیقی مقامی و صنایع دستی، قرارگیری استان بین دو قطب گردشگری مذهبی (مشـهد) و طبیعـی (سـواحل خزر)، بهره گیری از فناوریهای نوین ، استخراج و بهره برداری از معادن استان مثل بوکسـیت ، تقویـت و بهـره گیـری از زیستگاه های حفاظت شدة گیاهی و جانوری استان ، ارتقاء سطح خدمات تأمین اجتماعی 4 عوامل مستقل بالا رفتن امنیت و ثبات در کشورهای همسایه شرقی به ویژه افغانستان ، تداوم روند افزایشی قدرت اقتصادی کشورهای شرق به ویژه چین در مقابل غرب ، تداوم و تقویت روابط حسنه ایران با کشور ترکمنستان ، موقعیـت ژئوپلتیـک اسـتان در همجواری با ترکمنستان ، سطح پایین امکانات و زیرساخت های حمل ونقل هوایی، نرخ رشد طبیعی بـالای جمعیـت نسبت به متوسط ملی ، سالخوردگی جمعیت ، تنوع قومی، زبانی در عین حفظ انسجام فرهنگی، محـدودیت منـابع آب ، گسترش روش های نوین آبیاری، تمرکززدایی سیاسی و اداری، خردشـدن واحـدهای تقسـیمات سیاسـی، گـرایش بـه تخصص گرایی و برنامه محوری، رویکرد بومی گرایی در نظام تصمیم گیری، عدم ثبات مدیریتی 5 عوامل تنظیمی قرارگیری در مسیر پروژه احیای جاده ابریشم ، پابرجایی نسبی نقش نهادهـای بـومی و سـنتی و خـانواده در سـاختار اجتماعی، وجود روحیه تلاش و سخت کوشی در فرهنگ شـهروندان اسـتان ، افـزایش سـرمایه گذاری هـای خـارجی در پروژه های ملی، مشارکت بخش عمومی در تصمیم گیری جدول ٤."