چکیده:
از آنجا که محور هرگونه تحلیل جغرافیایی تاکید بر فضا و مفاهیم زیستمحیطی آن است؛ لذا تغییر در مناسبات میان انسان و محیطزیست شهری را میتوان محصول نهایی میل انسان به تغییر در محدودة سکونتگاهی خود برای چیرگی بر ماهیت زیستمحیطی و فضایی شهر دانست؛ بر همین اساس، پژوهش حاضر سعی دارد با بهرهگیری از رویکرد آیندهنگاری گام طبیعی در چارچوب شاخصهای محیطزیست شهری، به تحلیل تحوّلات فضایی در مقیاس زیستمحیطی در کلانشهر مشهد بپردازد. برای دستیابی به این هدف، از مطالعات توصیفی - تحلیلی، اسنادی و پرسشنامه در چارچوب مدل دلفی و تحلیلهای نرمافزاری استفاده گردید. در این راستا، پس از برگزاری جلسات اوّلیّة بحث با 50 نفر از نخبگان دانشگاهی و مدیران اجرایی شهر مشهد به عنوان جامعة آماری تحقیق، تعداد 78 متغیّر در قالب 16 طبقهبندی کلّی به عنوان متغیّرهای اوّلیّة پژوهش شناسایی شدند. در ادامه، متغیّرهای اوّلیّه، در چارچوب ماتریس اثرات متقاطع در نرمافزارهای آیندهنگار میکمک و سناریو ویزارد تعریف شدند؛ سپس، از جامعة آماری خواسته شد تا برحسب میزان اثر - وابستگی مستقیم، غیرمستقیم و بالقوّه، به ارزشیابی متغیّرها در بازه 0 (بیتاثیر) تا 3 (تاثیر بسیار قوی) بپردازند. نتایج نشان داد که با 2 بار تکرار چرخش دادهای، شاخص پرشدگی به دست آمده 79/ 95% میباشد که این امر، مبیّن ضریب بالای تاثیرگذاری متغیّرها بر یکدیگر است. همچنین به اتّکاء یافتههای به دست آمده، شاخص مدیریت یکپارچة زیستمحیط شهری (ME4) با امتیاز 188، دارای بیشترین اثرگذاری مستقیم و شاخص تدوین و ارتقاء مقرّرات بازیافت شهری (RY4) با مجموع 5585944 ارزش سطری محاسبهشده، دارای بیشترین میزان اثرگذاری غیرمستقیم بر دیگر متغیّرها بودهاند. در نهایت، با در نظر گرفتن نیروهای پیشران کلیدی شناساییشده، سناریوهای مطلوب، میانه و فاجعه ارائه گردید.
Since the main theme of any geographical analysis is the emphasis on space and its environmental concepts، any change in the relationship between humans and the urban environment can be considered as the final production of human desire to change their settlement areas to overcome the environmental and spatial nature of the city. Accordingly، the present study attempts to analyze the spatial transformations in the urban environment scale by utilizing the natural step foresight approach in the context of urban environment indicators. Therefore، descriptive- analytical studies، documentary and questionnaire in the frame of Delphi model and software analyses were applied. After holding the initial discussion sessions with 50 academic elites and executive’s managers of Mashhad city، as statistical research society، 78 variables were identified in the frame of 16 general classifications. In continuous، the primary variables were defined in the Mic Mac and Scenario wizard future study software’s in the context of cross-impact matrix. Then، the statistical society were asked to assess the variables in term of the direct، indirect and potential influence- dependence rates in the range of 0 (null) to 3 (strong influence). The results showed that the obtained fill rate is equal to 95.79% with two data iterations representing the high level of variables influencing each other. Based on the findings، integrated urban environmental management index (ME4) with 188 scores has the most direct impact on other variables، while development and the promotion of urban recycling regulations index with calculated linear value of 5،585،944 had the most indirect impact on other key variables. Finally، considering the identified key driving forces، the favorable، middle and tragedy scenarios were presented.
خلاصه ماشینی:
"ایـن مطالعـات ، از دهـه ١٩٨٠ بـه این سـو، از گسـتردگی بیشـتری ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1- Rohe 2- Smith 3- Karson 4- Backer 5- Hay 6- Harvey 7- Talen 8- Mukomo 9- Dikec 10- Shields برخوردار شد و بسیاری از کشورهای جهان در تلاش برای تهیه طرح هـای آینـده نگرانـه زیسـت محیطـی ، مطالعـات فراوانی را انجام دادند (ناظمی، ١٣٨٥: ١١٠)؛ بنابراین ، آینده پژوهی را در ارتباط بـا محـیط زیسـت شـهری مـیتـوان مشتمل بر مجموعه تلاش هایی دانست که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع ، الگوها و عوامـل تغییـر و یـا ثبـات بـه تجسم آینده ای بالقوه و برنامه ریزی برای تحقق اهداف زیست محیطی در فضای شهری میپـردازد (مظفـری، ١٣٨٨؛ کالن ١، ١٣٧٧: ٢١).
در این میان ، کمترین میزان تأثیرگذاری مربوط به متغیرهای مـذهبی و زیرمجموعـه هـای آنها با ٣٢ (RE٣)، ٣٥ (RE١) و ٣٧ (RE٢) است ؛ همچنین ، با توجه به جـدول (٣)، متغیرهـای مـدیریت یکپارچـه زیست محیط شهری (ME٤)، تدوین و ارتقاء مقـررات بازیافـت شـهری (RY٤)، انطبـاق قـوانین زیسـت محیطـی بـا چشم انداز ١٤٠٤ در مشهد (ME٣) و تدوین طرح دیپلماسی زیست محیطی در کلانشهر مشـهد (ME٥)، بـه ترتیـب با امتیازهای (١٨٨)، (١٨٥)، (١٨٥) و (١٨٣) دارای بیشترین تأثیرپذیری از دیگر متغیرها بوده اند."