چکیده:
دانههای روغنی، اهمّیّت بسیاری در تامین نیازهای غذایی و به طور کلّی اقتصاد ملّی دارند و به همین دلیل نیز مورد توجّه متخصّصان قرار می گیرند. مطالعات زیادی در مورد ویژگیهای گیاه آفتابگردان از جنبههای گیاهشناسی و ویژگیهای اقتصادی آن به عمل آمده است. بررسی نیازهای محیطی و بویژه نیازهای اقلیمی آفتابگردان می تواند در بهینهسازی مصرف آب و مدیریّت بهتر منابع آب نقش مهمّی داشته باشد. در همین باره، جهت شناسایی توانهای اقلیمی ایران برای کشت این محصول مهم، دادههای ۱۱۴ ایستگاه سینوپتیک در یک دورة 20 ساله از سال 2008 تا 1989م. جمعآوری و پردازش گردید. مقادیر مطلق و میانگین دماهای روزانه، بارش، سرعت باد در ارتفاع ۲ متری از سطح زمین، ساعات آفتابی و درصد رطوبت نسبی از طریق سازمان هواشناسی کشور تهیه و مورد استفاده قرار گرفت. نواحی مستعدّ کشت با استفاده از نقشههای سطوح ارتفاعی، شیب، درصد آب تامین شده از بارش، رطوبت نسبی و آستانههای دمایی موثّر بر کشت آفتابگردان، در محیط GIS شناسایی گردید. از مدل AHP جهت وزندهی و تلفیق نقشهها استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که از کلّ مساحت کشور فقط 7/ 14 درصد دارای شرایط بسیار مناسب تا متوسّط برای کشت این گیاه است. از این میان، 6/ 1 درصد مساحت کشور دارای شرایط بسیار مناسب، 6/ 3 درصد دارای شرایط مناسب و حدود 5/ 9 درصد نیز دارای شرایط متوسّط جهت کشت آفتابگردان دیم است. سواحل دریای خزر بهترین شرایط را با 59 درصد تامین آب مورد نیاز گیاه از طریق بارش و دمای مناسب در کلّ دورة رویش داراست. در خارج از این ناحیه، تنها در سواحل خلیج فارس میتوان مناطق مناسبی را یافت. علیرغم انتظار، محدوده شهرستان میناب با 54 درصد تامین آب حاصل از بارش و شرایط دمایی مناسب در کلّ دوره رویشی، بهترین موقعیت اقلیمی در خارج از محدودة خزری را به خود اختصاص داده است.
Oilseeds are of great importance in ensuring food needs and the overall national economy and have gained so much importance by the experts. Many studies on the characteristics of sunflower aspects of botany and economy have been conducted. The review of environmental and in particular climatic needs of sunflower can play an important role in optimizing water use and management of water. In this respect to identification of climatic capabilities in Iran for cultivation of rainfed sunflower synoptic dada from 114 weather stations on 20 year period from 1989-2008 were collected and processed. Absolute values of mean daily temperature، precipitation، and wind speed at 2 m from the ground، sunshine hours and relative humidity were obtained from Iran meteorology agency. Prone areas using maps of elevation، slope، and percent of water supply from rainfall، relative humidity and temperature thresholds affecting cultivation of sunflower was identified by GIS. AHP method for weighting and map combination were used. The results showed that just 14.7% of total area of Iran have moderate to good condition for cultivation of rainfed sunflower. Of these 1.6% of total area has very good condition، 3.6% have good condition and about 9.5% have moderate conditions. Caspian Sea Coasts are in the best condition. About 59% of crop water needs in this area is supplied by rainfall and suitable temperatures. Outside of this area just out of the coast of Persian Gulf coasts can be found in the appropriate areas. Despite the expectation، in Minab 54% of crop water needs provides by rainfall and suitable temperature conditions. Thus، it can be said that out of the Caspian Sea Minab has best condition for cultivation of rainfed sunflower.
خلاصه ماشینی:
"همچنین معلوم شد که روش های مختلفی برای بررسی نیازهای اقلیمی ایـن گیـاه بـه کار گرفته شده است ؛ ولی تعیین نیازهای آبی گیاه با استفاده از نرم افزار CROPWAT، روش بارش مؤثر و آب قابل دسترسی گیاه در طول دورة رشد میتواند روش متفاوتی باشد کـه در ایـن مطالعـه مـورد اسـتفاده قـرار گرفته است .
با استفاده از میانگین دماهای حداقل و حـداکثر روزانـه ، میـانگین هـای دمـای روزانـه محاسـبه و مـورد اسـتفاده قـرار گرفـت و سـپس ویژگیهـا و محدودیت های گیاه آفتاب گردان در مراحل مختلف رشد و در مقابل شرایط دمایی مشخص گردید؛ بـر همـین اساس ، آستانۀ دمای حداقل روزانۀ ٦ درجۀ سانتیگراد و میانگین دمای بـین ١٠ تـا ١٥ درجـۀ سـانتیگراد در زمان کاشت (خواجه پور، ١٣٨٥: ٢٠) مورد توجه قرار گرفت ؛ علاوه بر این دو شرط ، وجود میانگین دمای بـیش از ١٥ درجۀ سانتیگراد در زمان گل دهی (باگلی و همکاران ، ٢٠٠٣: ١٢٩) نیز محاسبه شد.
پهنه بندی آگروکلیمایی ایران برای کشت آفتاب گردان جهت پهنه بندی آگروکلیمایی کشور و تعیین مناطق مساعد و نامساعد اقلیمی برای کشت آفتـاب گـردان دیـم که هدف نهایی از این مطالعه نیز است ، شاخص های (مطـرح شـده در بخـش مـواد و روش هـا) بـارش ، دمـا و رطوبت نسبی و عوامل اقلیمی مثل شیب زمـین و ارتفـاع از سـطح دریـا، بـر اسـاس نیازهـا و محـدودیت های آفتاب گردان مورد استفاده قرار گرفتند."