چکیده:
با توجّه به روند پیچیدة جابهجایی بستر اصلی و فرسایش در رودخانة مرزی هریرود و اهمّیّت زیادی که تغییرات مورفولوژی این رودخانه در مسائل هیدروپلیتیکی دارد، نیاز به شناخت تغییرات مورفولوژی این رودخانه شدیداً احساس میگردد. در صورت پیشبینی روند تغییرات مورفولوژی کانالهای رودخانهای، راهکارهای بهتری را میتوان برای حلّ مشکلات ارائه داد. با کمّیسازی مئاندرهای این رودخانه از روی نقشهها و تصاویر زماندار گذشته و حال میتوان میزان جابهجاییهای بستر اصلی رودخانه را در دو جهت طولی و عرضی شناسایی نمود. روش تحقیق در این مقاله، به صورت تجربی – آزمایشگاهی بوده است و به شیوة استقرایی در حدّ فاصل سرخس تا سه مرزی تایباد در مسیر هریرود انجام شده است این کمّیسازی با بهرهگیری از GIS ونرمافزار SPSS و برداشتهای میدانی صورت گرفته است. همچنین تأثیر متغیّرهای طبیعی همچون تکتونیک، میزان شیب، نوع سازند و دبی رودخانه، مورد سنجش قرار گرفت تا میزان تأثیر هرکدام از این پارامترها بر جابهجایی مئاندرها شناسایی گردد. هدف اصلی از این پژوهش، بررسی تغییرات مورفولوژیک بستر هریرود به عنوان یک رودخانة مرزی و بررسی علل و عوامل تأثیرگذار در این تغییرات بوده است. نهایتاً مشخّص گردید یک سری عوامل محیطی و آنتروپوژنی در جابهجاییهای صورتگرفته در بستر هریرود نقش داشته و اینکه جابهجاییها بیشتر به سمت ایران بوده است.
According to the complex process of main bed river movement، erosion in the Harirudborder River and crucial importance of its geomorphic evolution in hydropolitics issues، identifying the geomorphic evolution of this river is regarded nesseccary. Having predicted the trend of geomorphic evolution of the stream channels، one can propose better solutions to the related problems. Quantifying the meanderings of the river from the past and present timed maps and pictures، the amount of the bed river movement can be recognized in both longitude and latitude. The quantification was carried out by Arc GIS package، SPSS and field work. The effect of natural factors such as tectonics، slope amount، the formation of the river and river discharge were also measured so that we can determine the effect of these parameters on the meandering movement. The present study aims at evaluating the morphologic changes of Harirudasa border river bed and investigating the factors affecting these changes. Ultimately، it turned out that a series of environmental and Anteropzhen movements have taken place in the context of Harirud River mostly toward Iran
خلاصه ماشینی:
"نتایج و بحث بخش اول : تغییرات مورفولوژی نقشه برداری و برداشت های میدانی بستر رودخانۀ هریرود بر اساس عملیات صحرائی صورت گرفته بر روی یکی از مئاندرهای واقع در محل پیش ربـاط مشـخص گردیـد ساحل سمت ایران ، یعنی بخش تخریب یافته ، با شیب تند (مقعر) و پرتگاهی با ارتفاع ٤ متر بـوده (شـکل ٢) و ساحل مقابلش در سمت افغانستان (قسمت برآمدة پیچان رود) فاقد پرتگاه و با شیب خیلی ملایم است (شـکل ٣).
عوامل محیطی و عوامل آنتروپوژن تأثیرگذار بر تغییرات بستر هریرود عوامل محیطی عوامل آنتروپوژن توپوگرافی تخلیه روستاهای مرزی (حاشیه رودخانه ) شیب ساخت سد دوستی نوع سازند زمین شناسی و خاکشناسی عدم اجرای طرح های مناسب آبخیزداری میزان بارندگی و دبی رودخانه از بین بردن گیاهان مؤثر الف : عوامل محیطی از نظر ژئومورفولوژی ساختمانی منطقۀ مورد مطالعه جزو سیستم ناهمواری کپه داغ بوده و در انتهای جنوب شرقی این رشته کوه و در مرز تلاقی صفحه توران و صفحه ایران واقع شده است (شرکت سهامی آب خراسان رضوی،٥١:١٣٨٧).
نوع سازند: بر اساس نقشه های ١:١٠٠٠٠٠ سازمان زمین شناسی (شکل ١٤)، نوع سازند قسمت اعظم هریـرود آبرفت های جدید و قدیم می باشد؛ و به لحاظ جنس و بافت خاک، بر اسـاس نمونـه های برداشت شـده از بسـتر رودخانۀ هریرود و انجام مطالعات آزمایشگاهی ابتدا به روش هیدرومتری مشـخص گردیـد، بافـت بسـتر فعلـی شنی لومی است ؛ که بافت سنگین محسوب میشود؛ و بسترهای متروکه پوشـیده از ماسـه بادی و دارای بافـت لومی شنی می باشد؛ که این سازند زمینه را جهت جابه جایی و پیشروی بستر اصـلی فـراهم می سـازد البتـه بـا شیب کم بیشتر نمود پیدا می کند."