چکیده:
فرونشست زمین به عنوان یکی از مخاطرات ژئومورفیک، از نتایج مصرف بیش از حد و سوء مدیریت منابع آب است. در بخشهایی از حوضهی قرهچای واقع در شمال استان همدان، از سال 1372 در اثر به هم ریختن سیستم هیدرولوژیکی و وجود سایر شرایط لازم بیشتر از 36 مورد فروچاله بوقوع پیوسته است. شبکهی زهکشی منطقه با توجه به میزان و عملکرد فرآیندها، تأثیرات متفاوتی بر محیط پیرامون خود بر جای گذاشته است که فروچالههای حادث شده نیز، در این مسیر واقع شده است. هدف این تحقیق آن است که با بررسی ویژگیهای شبکههای زهکشی و زمینشناسی، نقش آن را در ایجاد فرونشست منطقهی مورد مطالعه قرار دهد. بدین منظور کلیه اطلاعات زمینشناسی، هیدرولوژیکی، هواشناسی و جغرافیایی منطقه جمعآوری و تجزیه و تحلیل گردید و شبکههای زهکشی، لیتولوژی، شیب و طبقات ارتفاعی منطقه با استفاده از نقشههای توپوگرافی (1:50000)، زمینشناسی (1:100000) ، مدل رقومی ارتفاعی (DEM) و تصاویر Google Earth ترسیم شد. جهت پهنهبندی فروچالهها از 5 لایه اطلاعاتی استفاده شده است که در درون هر لایه بر حسب میزان تأثیر هر فاکتور بر وقوع فروچاله، به آن فاکتور امتیازدهی گردید. نتایج نشان میدهد که تغییرات ناهمسان در دادههای مورفومتری شبکهی زهکشی مهمترین فاکتور مؤثر در تشدید افت آبهای زیر زمینی و وقوع فرونشست در منطقه بوده و عوامل لیتولوژیکی و انسانی، به تنهایی نقشی ندارند.
Geomorphological features are the basis of natural resources evaluation in the watersheds. These features are affected by many factors such as climate and soil، hydrology، ecology، geology etc. Drainage network in this area was different according to the amount and performance of processes and has different effects on their surroundings. Sinkholes are located on the way of this drainage network. In association with the occurrence، the researchers have counting on this subject that the change of soil parameters، indiscriminate harvesting from groundwater، drilling of illegal wells and activity of Shahid-Mofateh thermal power plant are the most important factors for the appearance of these profound sinkholes in the plains of this state. The aim of this study is examining the characteristics of the drainage networks in this region، and study their role in the creating of subsidence in this region. For this purpose all information on geology، hydrology، hydrogeological and geographical data in this area were collected and analyzed. Drainage networks، lithology، slope and elevation of this region were drawn by using of digital topographic maps of 1:50000، geological of 1:100000، DEM and also pictures of Google Earth. Then to evaluate annual changes of runoff we used experimental method of Justin and Katain. The results indicate that the dissimilar changes in morphometric data of drainage network in this area due to the climatic and geological conditions، were most important factors in the intensification of decrease of soil humidity، subterranean water and occurrence of subsidence in this region. Human factors and the over use of water sources were effective in the intensification of subsidence.
خلاصه ماشینی:
(رجوع شود به تصویر صفحه)تغییر ناهمسان در ارتفاع و شیب رودخانه و آبراهه ها، افزایش تراکم آنها و فاصله گیری از رودخانه ها و به تبعیت از آن، اختلال در بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی ، کاهش بـرگشت ناپذیر تـمام یا بخشی از مخازن آب زیـرزمینی ، کاهـش میزان نفوذپذیری سطحی ، بهرهبرداری از حریم رودخانه به نفع اراضی کشاورزی، گسترش پهنه های بیابانی و تغییر توپوگرافی و توسعه دشت سیلابی هر کدام به نوعی در بروز نشست زمین در منطقه نقش دارند.
(رجوع شود به تصویر صفحه) نتیجه گیری بررسی های انجام شده در پژوهش حاضر نشان می دهد که شبکه ی زهکشی و تغییرات در دادههای مورفومتری آن در طی زمان، از ارتفاعات به سوی دشت یکی از بخش های اصلی تأثیرگذار در وقوع فروچاله های منطقه می باشد و تغییرات اقلیمی به عنوان یک عامل تشدیدکننده در این امر تأثیر بسزایی دارد.
تغییر در حجم روانابها نسبت به منبع تغذیه ، افزایش تراکم آبراهه و فاصله گیری از رودخانه ها، در دشت های منطقه ، از عوامل مهم ایجاد اختلال در بهرهبرداری از منابع آب و به تبع آن گسترش پهنه های بیابانی ، توسعه ی دشت های سیلابی و بروز فرونشست در منطقه می باشد و اگر چه به عقیده برخی پژوهشگران عمده فروچاله های منطقه ی مورد مطالعه در محدودههائی از دشت ، که از سنگ بستر آهکی تشکیل شدهاند و آبیاری زمین زراعی به روش غرقابی صورت می گیرد (روستای همه کسی )، رخ داده است (ولیزاده و همکاران، ١٣٨٤) و یا محل تشکیل فروچاله ها بر محل تلاقی مخروط افت چاهها واقع گردیده است (دادستان،١٣٨٤).