چکیده:
مدارس نظامیه توسط خواجه نظام الملـک طوسـی وزیـر مقتـدر آلـپ ارسـلان و ملکشـاه سلجوقی در قرن پنجم هجری قمری، در اقصـی نقـاط بـلاد اسـلامی بنیـان نهـاده شـدند. خواجه نظام الملک که یک شافعی متعصب بود و دل در گرو خلافت بنـی عبـاس داشـت پس از رسیدن به وزارت ، با تاسیس مدارس نظامیـه و اختصـاص آن بـه فقهـا و متکلمـین شافعی اهدافی نظیر تقویت خلافت عباسی، مقابله با فرق اسـلامی غیـر شـافعی خصوصـا شیعه و اسماعیلیه و اعلام مذهب شافعی به عنوان مذهب رسمی را دنبال نمود. این مدارس که منحصرا در اختیار علماء و فقهای شافعی بود و تبلیغ ، حضور و فعالیـت علمـای سـایر فرق اسلامی در آن ممنوع بود و مدرسین شافعی آن با فلسفه و روش فلسـفی مقابلـه مـی کردند به تدریج باعث نوعی رکود و انحطاط علمی در سرزمین های اسـلامی شـدند و بـه دلیل تبلیغ یکطرفه مذهب شافعی و حمله به سایر مذاهب زمینه تشدید اختلافـات خونبـار مذهبی را فراهم نمودند. این مدارس را به دلیـل دارا بـودن سـازمان و سـاختار منسـجم و منظم ، تامین منابع مالی توسط حکومت مرکزی، تعیـین و تـدوین محتـوای دروس توسـط هیات حاکمه و نظام گزینش اساتید و ... میتوان به عنوان اولین نهـاد آمـوزش و پـرورش رسمی در جهان اسلام نامید که خود زمینه ساز آغاز نهضت تاسیس مدارس اسلامی گردید و به عنوان الگوی سایر مدارس و نهـاد هـای آموزشـی رسـمی در سراسـر جهـان مطـرح شد.
خلاصه ماشینی:
کلیدواژه ها: مدارس نظامیه ، خواجه نظام الملک طوسی، سلجوقیان ، خلفای بنی عباس ، شافعیه ، جامعه شناسی آموزش و پرورش ، پرورش سیاسی ____________________________ تاریخ دریافت : ١٣٩٣/١١/٢٠ تاریخ پذیرش : ١٣٩٤/٢/٧ / مقدمه امروزه در سراسر جهان اسلام مدارس علوم دینی با کمیت و در برخی موارد با کیفیت بسیار بالایی به امر آموزش طلاب و علاقه مندان علوم دینی می پردازند و در این فرایند آموزشی، ساختار اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه خود را به طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت تأثیر قرار می دهند.
١ – مقابله با نفوذ اسماعیلیه در غرب قلمرو سلجوقیان یعنی سرزمین مصر، فرقه اسماعیلیه دارای قدرت و پیروان فراوانی بود و این فرقه با گسترش فعالیت خود در داخل ایران ، گروه های ناراضی و مخالفین خواجه نظام الملک را با خود همراه ساخته بود و به عنوان خطری جدی و به صورت مسلحانه و از طریق ترور و کشتار،کیان سلسله سلجوقی - که مهمترین حامی خلیفه عباسی به شمار میرفت - را تهدید می نمود.
یکی از دلایل تشدید اختلافات مذهبی و بروز نارضایتی مردم از اقدامات خواجه نظام الملک حاتم بخشی های خواجه از بودجه عمومی در راه ترویج مذهب شافعی از طریق ساخت مدارس نظامیه و اقدامات تبعیض آمیز نسبت به سایر مذاهب اسلامی بود.
اقدامات خواجه نظام الملک و تأسیس مدرسه نظامیه بغداد، این شهر را که ام القرای جهان اسلام محسوب میشد و به دلیل ظهور سلسله ها و خاندان های مخالف خلیفه رو به زوال نهاده بود ١.