چکیده:
سدسازی به عنوان ابزاری برای مهار رودخانه ها و ذخیره آب به منظور استفاده شرب یا کشاورزی، تولید انرژی برقابی، کنترل سیلاب و جلوگیری از خسارات ناشی از آن، ایجاد فضاهای تفریحی و... از هزاران سال پیش مورد توجه بوده است. وضعیت منابع آب در جهان اهمیت حفظ و نگهداری وحتی افزایش حجم ذخیره را نشان می دهد. اگرچه سدسازی از نظر کمی روند افزایشی داشته ولی معضل رسوب گذاری همواره به عنوان مهم ترین عامل در کوتاه کردن عمر مفید سدها مطرح بوده است وسدهای مخزنی زیادی بدلیل پرشدن از رسوبات متروکه شده اند. نگاهی به سدهای مخزنی احداث شده درصدها سال قبل در ایران نشان می دهد که اغلب مواقع سد به لحاظ انباشته شدن مخزن از رسوبات از حالت سودمند خارج شده و سازه سد پس از گذشت قرون متمادی و قرار گرفتن در معرض آسیب های ناشی از سیلاب، زلزله و... کماکان استوار و پابرجا مانده است و جزء میراث فرهنگی محسوب می گردد. در واقع یکی از عواملی که به عمر اقتصادی سدها پایان می دهد پدیده رسوب گذاری است و بر اساس گزارش کمیته بین المللی سدهای بزرگ در اثر رسوب گذاری هر ساله به طور متوسط بین 5/0 تا 1 درصد وتقریبا معادل 50 کیلومترمکعب حجم کل ذخیره این سدها از بین می رود. هدف از این پژوهش بررسی روش های رسوب زدایی سدهای مخزنی و مزایا و معایب آن هاست.
خلاصه ماشینی:
انجام این روش برای حوضه های آبخیز بزرگ بسیار پر هزینه بوده و در طولانی مدت جواب میدهد بطور کلی اقدامات زیر را می توان در مورد مدیریت حوضه آبخیز بیان نمود: ٣-٢) پوشش گیاهی : بطورکلی کاشت گیاهان و درختهای مناسب در حوضه آبخیز سدها موجب کاهش چشمگیری دراز بین رفتن خاک حوضه آبخیز شده و میتوان از انتقال آن به داخل رودخانه ها جلوگیری کرد.
٤-٢) تخلیه رسوب با استفاده از روش جریان غلیظ : درفصول سیلابی که با بارش شدید باران در حوضه های بالادست توام است ، حوضه آبخیز دارای سطح خشک و پوشش گیاهی اندکی است و به همین دلیل حجم بسیار زیادی از رسوبات حوضه به صورت معلق همراه با رواناب ناشی از بارندگی وارد رودخانه می شوند.
در این روش رسوبات نهشته شده درمخازن بالا دست مخزن اصلی را می توان از طریق لوله ای که از میان دریچه های تحتانی سد به طرف پایین دست سد هدایت می شود، تخلیه نمود.
٤-٤) رسوب زدایی با استفاده از تونل کنارگذر : از جمله روش هایی که در تعدادی از مخازن سدها استفاده شده است ، قرار دادن دهانه تونل در محل ورودی رودخانه به مخزن واحداث آن تا پایین دست سد می باشد.
در این روش که از انرژی جریان آب برای تخلیه رسوبات استفاده می گردد می توان بخشی ازحجم ذخیره مخزن را که در اثر انباشت رسوبات از دست رفته است احیا نمود و ظرفیت ذخیره جدیدی را ایجاد کرد .