چکیده:
هدف اصلی این پژوهش تبیین رشد انسان بر اساس پیوستار مفهومشناختی تعقل است. این تبیین بر آیات قرآن کریم، بررسی تفسیر المیزان و اتکا به مبانی و اصول حکمت متعالیه بویژه اصالت وجود، حرکت جوهری و وحدت تشکیکی متکی است. روش این پژوهش تحلیل مفهومی است. مفهوم تعقل با استفاده از چهار شیوه تحلیل مفهومی یعنی بررسی بافت یا سیاق مفهوم، بررسی ترادف کلمات و عبارات، تحلیل بر حسب مفهوم متضاد و تحلیل بر حسب شبکه معنایی از نوع ارتباط اندراجی مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس یافتههای پژوهش، تعقل مفهوم مشکک است که در کلام خدای تعالی به معنای ادراک مشروط با سلامت فطرت نه تعقل تحت تاثیر غرایز و امیال نفسانی بهکار رفته است و مرکزیت آن را ایجاد ربط منسجم با حقیقت بر عهده دارد. بهکارگیری مفاهیم گوناگون برای عقل ناظر به حیثیتهای متفاوت فعالیت ادراکی و ارادی نفس است که قدر مشترک آن در مفهوم عقل منعکس میشود که همه فرایندها و کارکردهای ادراکی، ارادی و عملی را میتواند در برگیرد. تعقل یک پیوستار طولی دارد و شامل مراتبی نظیر نهیه، حجر، تفکر، تفقه، قلب، حلم و لب میشود و رشد، حرکت پیوسته در مراتب تعقل است که این مراتب همان مراتب رشد است. متناسب با پیوستار طولی تعقل ساختار رشد در این مراتب همافزایی و تغییر است و تکامل و رشد در مراتب تعقل حاصل تعامل مستمر کارکردهای شناختی و عملی است.
خلاصه ماشینی:
"متعلقات :فعالیتهای ادراکی و ارادی شامل : تدبر، ذکر، ادراک ادراک و اراده حجر عقل ، منع کردن ، حرام ، سنگ چین کردن نفس عقل کارکرد شناختی، ارادی (عمل ) فعالیتهای ادراکی و ارادی ادراک و اراده نهی عقل ، نهی کردن ، ترک کردن ، دفع شهوت نفس از فعل حرام عقل ، نهی کردن - فعالیتهای ادراکی و ارادی ادراک و اراده ٤ ـ تبیین رشد انسان بر اساس الگوی پیوستار طولی تعقل اگر رشد را به معنای رسیدن به واقع و وجد آن (علامه طباطبایی و موسوی همدانی، ١٣٧٤، ج ٢: ٥٢٣؛ ج ١٤: ٤١٨ و ٤١٩؛ ج ١٩: ٤٢؛ ج ١٤: ٣١١؛ ج ١٥: ٤٦٩) یا رسیدن به توحید و معارف حق توحیدی برآمده از آن (طباطبایی و موسوی همدانی، ١٣٧٤، ج ١٤: ٤١٨ و ٤١٩) یا همان درک حقیقت وجود، رسیدن به حقیقت ، کسب یقین و استوار بودن در حق و کمال در حوزه فکری، شناختی و معنوی انسان بدانیم که قله آن حق پرستی و الزامات مربوط به آن است (حجرات /٧؛ غافر/٣٨ و ٣٩) که در جهت کمال حقیقی و از طریق فعل اختیاری و انتخابی انسان به دست میآید (وجدانی، ١٣٩٢: ١٩)، رشد به مثابه فنا فی الله (اردبیلی، ١٣٩٠، ج ٣: ٦٣) و قرب الیالله و حرکت به سوی خداوند، میتوان گفت رشد هدفی پویا داردکه این پویایی هدف که به همراه ظرفیت زیاد انسان برای دستیابی به مراتب بالاتری از رشد، او را همواره به حرکتی بیوقفه به سوی رشد کاملتر فرا میخواند، حقیقت وجودی واحد و ذو مراتب (٤٣) تشکیکی دارد (وجدانی، ١٣٩٢: ٢٣ و ٢٤) که در مراتب طولی پیوستار، همان طور که در الگوی یک مشاهده میشود به ترتیب از پایین ترین مرتبه تا بالاترین مرتبه شامل مراتب نهی، حجر، تفکر، تفقه ، قلب ، حلم و لب میشود."