معرفی و تحلیل پیشینه نسخه تنکلوشای 1074 ه.ق. مقاله

چنان‌که از منابع کهن دریافت می¬شود، تنکلوشا از جمله قدیمی¬ترین آثار مربوط به تنجیم است که بر اساس نجوم ایرانی و با عنایت به حکایات زمان اولیه تالیف خود یعنی دوره ساسانی سامان یافته است. ادبیات تنجیمی چنین حکایت می‌کند که تنکلوشا پس از سامان در ایران به فارسی میانه، به زبان سریانی، و سپس در دوره اسلامی به عربی ترجمه شده است. این اثر منبع اطلاع بسیاری از ادبیات تنجیمی بعد از خود بوده است، اما از ترجمه سریانی آن اثری نیست، ولی از ترجمه‌های عربی و نیز ترجمه فارسی آن نسخه‌هایی در دست است و تنکلوشای 1074ه.ق. نمونه¬ای از ترجمه فارسی آن نسخه است. نسخه تنکلوشای 1074ه.ق. به فرمان پادشاه وقت و به قلم نستعلیق «محمد تقی بن حاجی محمد مشهدی» بازنویسی شده است. موضوع نسخه شرح و پیشگویی طالع در سیصد و شصت درجه بروج است. ویژگی منحصر به فرد نسخه که آن را از سایر نسخه‌های پیش و پس از آن متمایز می‌نماید، نگاره‌های آن است. در حقیقت نگاره‌ها تفسیری بصری از متن‌های پیشگویی هستند. جز در دیگر نسخه‌ها جز در شیوه خوشنویسی و تاریخ کتابت تفاوت چندانی با هم ندارند. مقاله دو هدف را دنبال می‌نماید: ابتدا به این پرسش پاسخ می‌دهد که آیا تنکلوشای 1074ه.ق. یگانه نسخه نگاره¬دار بوده است یا خیر. توصیف تنکلوشای مصوّر در اشعار دو شاعر سده ششم هجری یعنی خاقانی و نظامی، سابقه تنکلوشای مصوّر سده یازدهم هجری را تا سده ششم هجری به عقب برمی-گرداند و یگانه بودن آن را رد می‌کند. از سوی دیگر در منابع تاریخی سابقه تنکلوشا را از پیش از اسلام دانسته‌اند. هدف اصلی مقاله آگاهی از پیشینه کتاب و پاسخ به این پرسش است که تنکلوشا بیانگر باورهای کدام قوم است. استناد به منابع کهن بیرونی و تمرکز در برخی عناصر موجود در متن تنکلوشای1074ه.ق. و تجلّی آن در نگاره‌ها نهایتا ما را به باورهای کیش صابی می‌رساند.

In this research the story of Solomon (pbuh)، one of the well-known religious stories in the world that has also been narrated in Tarjomehye Tafsir-e-Tabari (Persian translation of Tabari’s commentary of Quran) is analyzed and evaluated based on Propp’s morphology of the Folktale. The number of characters and their functions in this story are in accordance with the framework and notes of Propp’s model، and all of the three movements of the story have displayed the patterns suggested as the first of the sextet movement patterns of this model. Since Propp’s theory has been organized by studying the structures of the Russian fairy tales and pays less attention to cumulative embellishments in the tales، it is proved to be useful in studying Quranic stories. The events happened in Solomon (pbuh) story، are too similar to fairy tale events and based on that the author came to the conclusion that there is historical intertextual relationship between them.

وی در مقدمه کتاب می نویسد: «در حدود بیسـت سـال پـیش از ایـن تاریخ ، قسمتی از کتابهای خطی کتابخانه رکن الدوله بهره و نصیب این بنده شد کـه در میان آنها نسخه نفیس تنکلوشای مصور وجود داشت » (همایونفرخ ، ١٣٥٧: ٢). به باور وی، از متن کتـاب تنکلوشا قراین متعدد به دست می آید که این کتاب بر اسـاس فرهنـگ ایرانـی در ایـران سامان یافته و نسخه فارسی میانه آن به سریانی ترجمه شـده و در سـدههـای نخسـتین اسلامی از سریانی به عربی برگشته و سپس از عربی به فارسی در آمده اسـت . معرفی بر اساس تعریف دایرة المعارف بزرگ اسلامی ، تنکلوشا «صـورت دگرگـون شـده نـام تئوکروس ١ اختربین یونانی نویس بابلی (احتمالا از سده اول میلادی)، نیز صـورت کوتـاه شده نام اثری منسوب به وی با عنوان کتـاب تنکلوشـا البـابلی القوفـانی فـی صـور درج الفلک و ما تدل علیه من احوال المولودین است » (کرامتی ، ١٣٨٧: ذیل واژه تنکلوشا). رضی نیز درباره این کتاب می نویسد: «کتاب تنگلوشا کتـابی اسـت کـه از پهلـوی بـه عربی ترجمه و به صور درج معروف شده بود. از طرف دیگر رکن الدین همایونفرخ در مقدمه کتاب تنگ لوشا یا صور درج پیرامـون سابقه تنکلوشای مصور در اشعار فارسی چنین می نویسد: نخست اینکه توجه کنیم و ببینیم آیا نام تنکلوشا در ادب فارسی پس از اسلام سابقه و پیشینه دارد؟ و اگر دارد چگونه است و بـه چـه معنـی و مفهـوم بـه کـار رفتـه اسـت . در نوشته های تنکلوشا همواره نام سیارات بر هیاکل همراه شده اسـت ، ماننـد هیکـل مریخ ، هیکل مشتری.