چکیده:
موﻻﻧﺎ ﻋﺎرﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺷﻌﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ او ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﭘﯿﺮاﻣﻮن وی، راﺑﻄﻪ ی ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﯽ دارد. از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اﺷﻌﺎرش ﻣﺮدم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎی ﻓﻬﻢ و ﺑﯿﻨﺶ آﻧﺎن و ﺑﺮای اﻟﻘﺎی ﺑﻬﺘﺮ، ﻣﻘﺪاری از ﺑﯿﻨﺶ ﻫﺎ و ﺗﻔﮑّﺮات ﻣﺘﻔﺎوت درﺑﺎره ی زﻧﺎن در ﻣﺜﻨﻮی ﻣﻌﻨﻮی او اﻧﻌﮑﺎس ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻧﮕﺎه ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺑﻪ زن ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻧﺴﺒﯽ و دوﺳﻮﯾﻪ اﺳﺖ. ﮔﺎه زن در آﺛﺎر او ﭘﻠﯽ اﺳﺖ از ﻋﺸﻖ ﻣﺠﺎزی ﺑﻪ ﻋﺸﻖ ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ ﺟﻠﻮه ی ﺟﻤﺎل و ﺟﻼل ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﻘﺼﻮد او را از ﺧﻠﻘﺖ زن ﺑﯿﺎن ﻣﯽ دارد، ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ای ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺧﻮﯾﺶ زﻧﺎن را ﺗﻘﺪﯾﺲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ. ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ زن در اﺷﻌﺎراو ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت رﻣﺰ و ﺗﻤﺜﯿﻠﯽ ﺑﺮای درک ﺑﻬﺘﺮ ﭘﯿﺎم در ﻧﻘﺶ ﻫﺎی ﻧﻤﺎدﯾﻦ ﭘﺴﺖ آورده ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻀﻮرش ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺧﻼق ﺑﺰرﮔﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﭘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ. ﻧﮕﺎرﻧﺪ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺳﻬﻢ و ﺗﻮان ﺧﻮد ﮐﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص ﻣﻮﻻﻧﺎ را ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎی ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ زن از ﺟﻤﻠﻪ: ﻧﻔﺲ، ﻋﺸﻖ، ازدواج، ﻧﻘﺶ ﻣﺎدری و ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮی آن ﺑﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺗﻔﮑّﺮ وی را ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﺪ.
خلاصه ماشینی:
"نگارنده این مقاله به سهم و توان خود کوشیده است تا توجه خاص مولانا را به دیگر جنبه های شخصیتی زن از جمله : نفس ، عشق ، ازدواج ، نقش مادری و میزان تاثیرپذیری آن بر اندیشه و تفکر وی را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.
چنان که در ابیاتی از دفتر چهارم مثنوی معنوی او، از پدر به عنوان عقل و مادر سرشار از اغماض در فرستادن طفل به مدرسه سخن می رود: خود صلاح اوست آن سر کوفتن تا رهد جان ریزه اش زآن شوم تن و استان از دست دیوانه سلاح تا زتو راضی شود عدل و صلاح چون سلاحش هست و عقلش نه ببند دست او را ورنه آرد صد گز ند (مولوی،٥٩٨:١٣٧٤) تقریبا همه ی قهرمانان زن داستانهای عرفانی در آخر نمادی از نفس به شمار می روند، اما با توجه به اولین حکایت مولانا در داستان کنیزک و زرگر که در ابتدا کنیزک ناپاک و وابسته به عشق دنیایی (زرگر) است ، در نهایت با پاک کردن خویش از عشق دنیایی، لایق شاه (نماد حق تعالی) می شود.
به تعبیری دیگر، معشوقان از جمله لیلی پرده ای برای نمایش حق هستند و نباید فراموش کرد که بنای اصل وحدت عشق و عاشق و معشوق ، هر چه هست خداوند است و جز او در عالم وجود نیست : چون که بحر عشق یزدان جوش زد بر دل او زد ترا بر گوش زد (همان ،٨٤٩:١٣٧٤) تمام ماجرای لیلی و مجنون در آثار مولانا با مفاهیم عرفانی و عشق الهی پیوند میخورد و با شور و اشتیاقی ویژه تاویل میشود و از این راه ، معنویترین حضور زن در آثار او پدیدار میشود."