بازخوانی حقیقت اراده انسان در اندیشه متکلمان و فلاسفه مقاله

در اندیشه مشهور معتزله از جمله، ابوالهذیل، نظام، جاحظ و بلخی، حقیقت اراده انسان، اعتقاد به منفعت است. برخی متکلمان امامی چون محقق طوسی، علامه حلی و علامه مجلسی نیز این دیدگاه را پذیرفته اند. به باور محقق طوسی، اراده و کراهت، دو نوع از علم اند. علامه حلی نیز تصریح نموده که این دو از سنخ علم بالمعنی الاعم اند؛ اراده عبارت است از علم یا ظن موجود زنده به وجود مصلحت در فعل؛ کراهت نیز عبارت از علم یا ظن موجود زنده به وجود مفسده در فعل است. به باور علامه مجلسی، اراده، مطلق علم نیست بلکه علم به منفعت در فعل است. برخی اندیشمندان معتزلی و اشعری، اراده را به «میل» تفسیر نمودهاند؛ مقصود از «میل» در این دیدگاه، شوق است. در اندیشه اشاعره، تفسیر اراده به «اعتقاد به نفع» و «شوق» صحیح نیست؛ بلکه عبارت از «صفت مخصص و مرجح» برای انجام فعل است. دیدگاه مشهور فلاسفه این است که حقیقت اراده عبارت از شوق اکید است. دیدگاه برگزیده در حقیقت اراده انسان این است که اراده جزء مفاهیم منطقی و ماهوی نبوده بلکه از مفاهیم فلسفی است؛ منشا انتزاع اراده انسان نیز برخلاف دیدگاه مشهور فلاسفه، «شوق اکید» نیست.

Many Mu`tazilites like Abi Hozeil، Nazzam، Jahez، Balkhi and others hold that human will is the belief to benefit. Some Shiite theologians like Tusi، Helli and Majlesi has accepted the same opinion. According to Tusi، will and hatred are two types of knowledge. Helli has asserted they are knowledge in its general sense. Will is knowledge or conjecture of a living being to a benefit in action and hatred is knowledge or conjecture of a being in evils in an action. According to Majlesi، the will is not knowledge but knowledge to benefit of an action. some other Mu`tazilites and Ash'ariyya maintained that reality of will is yearning following a belief of benefit. The meaning of yearning here is inclination. For Ash'ariyya، interpretation of will to knowledge of benefit and inclination is not right، but rather will is a cause of preferring an action. The famous idea of philosophers is that will is intense inclination. The accepted view is that reality of will of the human is not logical or primary notions، but philosophical ones. The will of the human، in contrast with famous point of view of philosophers، is not abstracted from intense inclination.