چکیده:
مطالعه آب و هواشناسی سینوپتیکی موسمی تابستانه آسیا در کشور افغانستان (ترجمه)
خوش اخلاق فرامرز*
تعریف یکسان قابل قبولی برای واژه موسمی وجود ندارد و فراسنج های مورد استفاده برای تشخیص آن نیز متفاوت است. موسمی تابستانه بیشتر بر بخش شرقی افغانستان تاثیر می گذارد. به دلیل تنوع آب و هوایی و وجود پهنه های وسیع کوهستانی، شبکه ایستگاه های هواشناسی افغانستان فاقد آمار دراز مدت و صحیح است. گردش موسمی به واسطه شکل گیری سامانه کم فشار گرمایی است که از ژوئن شروع می شود و در سپتامبر پایان می یابد. علی رغم انتظار عادی این پدیده فقط مربوط به عربستان و هندوستان نیست، بلکه بیشتر، کم فشارهای خلیج فارس و جنوب پاکستان را نیز در بر می گیرد. سلول های کم فشار L1 و L2 در پاکستان و افغانستان نمودی از جبهه میان حاره ای (ITF) است. در کم فشار L2 هوای دریایی کم عمق، ولی در کم فشار L1 هوای گرم قاره ای وجود دارد. در بیشتر بخش های پاکستان باران موسمی بیش از 50 درصد بارش سالانه را شامل می شود، در حالی که در افغانستان بارش موسمی به طور اندک محدود به بخش شرقی می گردد. در افغانستان بارش موسمی به صورت رگبارهای مجزا و در فاصله زمانی نسبتا زیاد رخ می دهد. گردش موسمی قبل از رسیدن اولین کم فشار آن باید برقرار گردد. مرحله آغاز موسمی از میانه ماه مه تا آغاز ژوئن است و گستره اوج آن از رسیدن اولی کم فشار در اوایل ژوئن و آخرین رگبارها در اوت و سپتامبر می باشد. انتظار این است که نفوذ غرب سوی هوای دریایی روی افغانستان در طول دوره پیشروی موسمی در ترازهای بالایی رخ دهد. شرایط موسمی در افغانستان تا حدودی شبیه غرب افریقا است و به دلیل وجود سلسله کوه های هندوکش این پدیده پیچیده تر نیز می گردد. حد نهایی نفوذ موسمی به افغانستان تا حوالی دره های شمالی و شمال غربی کابل بوده و هندوکش نقش مؤثری در جلوگیری از نفوذ بیشتر آن به غرب دارد. از ویژگی های موسمی تپندگی آن است که در شکل جا به جایی دوره ای یا غیر دوره ای ITF نمود می یابد که دلیل آن جا به جا شدن متوالی هوای قاره ای با دریایی و بالعکس می باشد. از دیگر ویژگی های جالب توجه موسمی، وقفه های آن است که به واسطه عقب نشینی موقت آن و یا تغییر چینه بندی توده هوا به دلیل نفوذ جنوب سوی ناوه های عرض های میانه می باشد.
خلاصه ماشینی:
"دادههای(نسبتا)جدید فشار هوا و نیز باد غالب ایستگاههای فراه و زرنج6در گوشهء جنوب غربی و نیز دادههای ایستگاههای بست7قندهار و کلات در جنوب و شرق افغانستان آشکارا معلوم میدارد که باید دو هستهء کمفشار که سلول گرمایی اصلی آن(به تصویر صفحه مراجعه شود)بر روی دشت مارگو8در جنوب افغانستان شکل میگیرد به حساب آورد.
این سلول دقیقا در شمال کوههای هندوکش قرار دارد و عمدتا باید بهعنوان کمفشار دامنهء نساری در نظر گرفته شود که به سبب ماندگاری جریان شمال غربی در جو بالا شکل گرفته است.
همانگونه که دیزایی ذکر کرده است،علت اولیه برای شیو افقی و وارون دما در جهت شمالی-جنوبی بر روی بخش شمالی کمفشار(به تصویر صفحه مراجعه شود)بدونشک تضاد گرمایی بین تودههای هوای قارهای است.
در طول دورهء پیش موسمی وقتی هوای قارهای نسبت به هوای دریایی سردتر است،گردش موسمی،افغانستان شرقی را فقط از طریق ترازهای بالایی زیر تأثیر قرار میدهد و در آنجا صرفا اختلاف دمای قابل توجه بین تودههای هوا را میتوان مشاهده نمود.
(1)- Harmattan (2)- Normal یک الگوی گردش هوا نه فقط در کوههای هندوکش بلکه برای کوههای مرزی افغانستان- پاکستان که بین جلالآباد و پیشاور قرار دارد و در شکل 21 ارایه شده،در نظر گرفته میشود.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 27 الف تا د نقشههای خطوط جریان تراز 500 هکتوپاسکالی نشانگر یک آشفتگی ضعیف موج غربی است که از شمال افغانستان در طول مرحلهء اوج موسمی(28 تا 31 ژوییهء 1966)عبور کرده است."