بررسی چندمعنایی در پسوند اشتقاقی «ین» با تکیه بر متون ادبی مقاله

واژة مشتق در دستورهای مبتنی بر نظریه ساختاری آن است که از یک تکواژ آزاد و دست کم یک وند ساخته شده­ باشد. بر اساس این نظریه، پایه­واژه کلمات مشتق الزاما فعلی نیست و می­تواند اسمی و وصفی و... نیز باشد. همچنین، وند می‌تواند مقوله/نوع و معنای واژه را تغییر دهد و چندمعنایی پدید ­آورد. چندمعنایی یعنی یک واژه از چند معنی برخوردار باشد و می­تواند در سطح تکواژ، واژه، گروه و جمله بررسی شود. انتقال معنا، هنرآفرینی و کاربرد ویژه از مهم­ترین علل پیدایش چند­معنایی­اند. پسوند «ین» از پسوندهای زایا و فعال زبان فارسی است که با ساختن واژگان اشتقاقی، چندمعنایی پدید می­آورد. نوع واژگان مشتق از پسوند «ین» غالبا صفت نسبی است و بنابراین، در جایگاه صفت می­نشینند و معانی­شان وابسته به همنشین، یعنی موصوف آنهاست. واژگان مذکور گاهی تحت تاثیر همنشینی معنایی، جانشین موصوف می‌شوند و تغییر مقوله، انتقال و افزایش معنایی را سبب می‌گردند. هنرآفرینی از دیگر کارکردهای واژگان اشتقاقی با پسوند «ین» برای انتقال معنا و عامل دیگر پیدایش چندمعنایی است که افزون بر کاربرد واژگان به‌شکل استعاری و مجازی، به­صورت آرایه­های استخدام، ایهام، تضاد و جناس نیز نمود پیدا می کند.

Derivational word، based on the structural theory، is made up of a free morpheme and at least an affix. Based on this theory، the root of the derived word is not necessarily verbal; it can be a nominal or adjectival، etc. Furthermore، an affix can change the category and the meaning of the word and create polysemy. A polysemy is a linguistic unit having multiple meanings (Safavid، 1390: 111). Polysemy is studied in different levels such as morpheme، word، phrase and sentence; and conveying meaning، special usage and aesthetic aspect are some of the reasons of polysemy (Ibid: 111، 113). Polysemy in syntactic level means that “morphemes induce different functions or meanings with different units while they are placed in syntagmatic axis” (Ibid). Polysemy in this study is mainly of the tense type and the unit to be studied is the morpheme (-ین) in Farsi which will be considered in syntagmatic axis. 1. Lexical Meaning The morpheme (ین-) in Persian language is one of the suffixes which is annexed to parts of speech such noun، adverb، adjective، pronoun and even verb. In some of these cases، the category of word changes and in some it remains unchanged. One of the discussions about the derivational suffix (ین-) is word-formation and semanticization to lexemes. Suffix (ین-) is substituted in the adjective position functions as semanticization not conveying meaning. Some of the most important sorts of semanticization can be cited as follows: 1) Material: Suffix (ین-) is mostly used to indicate the material of the substantive or the noun substituted by it، such as ‘ahanin’ and ‘charmin’. 2) Tense: Suffix (ین-) sometimes is used to indicate time proportion such as ‘emroozin’، ‘dooshin’، and ‘emsalin’. 3. Ordinal: Suffix (ین-) in some case is the sign of ordinal adjective such as ‘avvalin’، ‘dovvomin’، ‘nakhostin’، and ‘akharin’. 4. Similarity: One of the semantic functions of suffix (ین-) is similarity. It can be considered in different aspects: 1) Similarity in Color: the words derived from suffix (ین-) indicate different colors considering contextual conditions such as ‘bossadin’، ‘aghighin’، ‘meshkin’، and ‘anbarin’ 1) Similarity in Nature: sometimes the purpose of using derivational adjectives from suffix (ین-) is to create natural similarity between adjective and substantive such as ‘ahanin’ and ‘rooin’ sometimes indicate hardness and impenetrability rather than material 3) Similarity in Smell and Scent like ‘anbarin’ or similarity in taste and flavor like ‘shakarin’ and ‘shirin’. 5. Weakness and Debility: one of the points which must be considered in studying the semantics of derived words from suffix (ین-) is the significativeness based on the sentence context. For example، the adjective ‘barfin’ in the compound ‘shire barfin’ ، although it means ‘made of’ snow، it here does not refer to the material but it functions as an adjective. It is attributed to the weakness and debility of ‘snow’ which gives the concept of weakness and debility to its substantive ‘shir’. It is the same as in the compounds of ‘tanesofalin’ and ‘kaghazindivar’ 6. Implication and Mixture / participle: the derived suffix of (ین-) sometimes signifies the concept of implication and mixture and grammatically it is considered as participle such as ‘khoonin’ in ‘tire khoonin’ or ‘meshkin’ in ‘meshkinghobar’. 7. Possession: Some of the relative adjectives with the suffix (ین-) indicate the concept of ‘subject’ and in such cases the possessor of the adjective is a state or phenomenon such as ‘ghamin’، ‘khashmginand، and ‘rashkin’. 8. Noun Thing: Suffix (ین-) hardly makes a noun thing added to an imperative verb. For example، ‘koobin’ means made of wood by which in the past the launderers beat the dirty clothes to be washed. 2. Transmission of Meaning Transmission of meaning as one of reasons of existence of polysemy “actually is a kind of semantic extension and Olman believes that they are usually manifested in adjectives. For a linguistic form، they find different meanings because of syntagmatic structures with other forms which at first they are fully dependent on syntagmatic forms and then they find different meanings for speakers” (Safavi، 1390: 114، 247). Therefore، meaning transmission and semantic extension in derived words with suffix (ین-) occur when the derived word loses its position and participial function in the syntagmatic axis، replaced the noun and accepts its functions and roles. For example، in Persian language the word ‘negarin’ is a relative adjective in paradigmatic axis and in some cases it rests in the position of adjective in syntagmatic axis and its meaning is dependent on noun such as ‘negaringolshan’. But it sometimes substitutes the noun under the influence of semantic association، and transfers the meaning of substantive to it. In this way، one of the meanings of ‘negarin’ in pure Persian is ‘sweetheart’ and it has been so established in semantic extension that ‘mashoogh’ has turned into one of the real meanings of it and its usage with substantive is not common. 3. Rhetorical Figures Applying rhetorical figures is one of the functions of derived words with suffix (ین-) to convey meaning and another reason for existing of polysemy and in addition to using words، it is appeared in metaphoric and figurative forms، syllepsis، equivoque، oxymoron and zeugma.

جدول زیر نمودار این امر است : پایه واژه تغییر ساختار/ مقوله آهن ، بسد: اسم ذات آهنین ، بسدین : صفت نسبی نگار، پوست : اسم ذات نگارین ، پوستین : اسم ذات خشم ، غم : اسم معنی خشمین ، غمین : صفت نسبی دوم ، چندم : صفت شمارشی ترتیبی دومین ، چندمین : صفت شمارشی ترتیبی بزرگتر، بهتر و مه : صفت تفضیلی بزرگترین ، بهترین و مهین : صفت عالی کدام : صفت /ضمیرپرسشی کدامین : صفت /ضمیرپرسشی پس ، پیش : قید پسین ، پیشین : صفت نسبی خوش ، تار، نو : صفت مطلق خوشین ، تارین ، نوین : صفت نسبی کوب ، بز، : بن مضارع کوبین ، بزین : صفت فاعلی بر، مال : بن مضارع برین ، مالین : صفت نسبی در معنی صفت مفعولی چنان که در جدول فوق مشاهده میشود، پسوند «ین » همیشه مقولۀ پایه واژه را تغییر نمیدهد، بلکه این کلمات بر اساس جایگاه و کارکردشان در جمله ، گاه نوع یا مقولۀ اولیۀ خود را حفظ میکنند؛ یعنی اگرچه ساختارشان مثلا از «ساده » به «مشتق » تغییـر پیـدا کرده است ، مقولۀشان تغییر نمییابد؛ مثلا در این بیت : جانــا کــدام ســنگدل بــی کفایــت اســت کو پیش زخم تیغ تـو جـان را سـپر نکـرد؟ (حافظ ، ١٣٧٧: ١٦٨) «کدام » صفت پرسشی و ساختارش ساده است و با تبدیل کردنش به «کـدامین »، اگرچـه سـاختارش از سـاده بـه مشـتق تغییـر کرده است ، مقوله / نوع آن در بیت زیر همچنان به عنوان صفت پرسشی ثابت مانده است : کدامین بار کـالا سـوی منزلگـه رسـد آخـر کـه هشـیار اسـت ، کـی بیـدار، کـی بیمـار؟ (یوشیج ، ١٣٨٩: ٥٩٣) کدامین باد بیپروا / دانۀ این نیلوفر را به سرزمین خواب من آورد؟ (سپهری، ١٣٦٣: ١٢٠) نمونه هایی را از آنچه در جدول بالا ذکر شد، میتوان در محور همنشینی بیت های زیر مشاهده کرد: • اسم ذات + «ین » = صفت بلــی نخــل خرمــای مــریم بخنــدد بــر آن نخــــل مــــومین کــــه غــــیلان نمایــــد (خاقانی، ١٣٧٥، ج ١: ٢٢٢) • اسم ذات + «ین » = اسم ذات همـــی پوســـتین بـــود پوشــیدنــــش ز ارزن بــــــدی نیــــــز جوشــــــیدنش (فردوسی، ١٣٨٩، ج ٨ : ١٩٥) • اسم معنا + «ین » = اسم معنا خشمین بر آن کسی شو کز وی گزیر باشـد یـا غیـر خـاک پـایش کـس دسـتگیر باشـد (بلخی، ١٣٨٧، ج ١: ٣٤١) • صفت شمارشی + «ین » = صفت شمارشی پنجمـــین کشـــــور از تـــــو آبــــادان وز تـــو شـــش کشــــور دگـــر شــــادان (نظامی، پ ١٣٨٦: ٣١) صفت تفضیلی( برتر) + «ین »= صفت عالی(برترین ) رفت ، خفت ، حیف / او بهترین ، عزیزترین دوستان من / جان من و عزیزتر از جان من (اخوان ، ١٣٨٩: ٩٢) • قید+ «ین » = صفت نــور نخســتین شــناس و صــور پســین دان روح و جســد را بــه هــم هــوای صــفاهان (خاقانی، ١٣٧٥، ج ١: ٤٢٥) هابیل را نام نخستین بود...