چکیده:
این جستار بر آن است تا یکی از ویژگی های برجسته اندیشه علی شریعتی در کتاب هبو ط را شناخته و مشهور شده است، « معلم انقلاب اسلامی ایران » بررسی کند. شریعتی به عنوان ازاین رو همواره بررسی های مربوط به او با تحقیقاتی همراه است که پیرامون انقلاب ایران صورت گرفته است، اما از هنگامی که انگیزة اصلی بررسی های انقلاب اسلامی به تدریج رو به ضعف نهاد، شمار پژوهش های علمی با موضوع شریعتی نیز تقلیل پیدا کرد . از سوی دیگر، آثار ناشناخته او کم کم مورد توجه قرار گرفت . این آثار که چهار کتاب کویر، هبوط، با مخاطب های آشنا و گفت وگوی تنهایی را در برمی گیرند، به کویریات مشهور هستند و مخاطب اصلی آن خود نویسنده است، لذا برای فهم و درک کلی تفکر شریعتی مطالعه این دست از آثار لازم است و نباید به دیده تخفیف در آن ها نگریست . تحلیل و بررسی این کتاب ها ، به ویژه
کتاب هبوط همواره مورد اهمال قرار گرفته است و به دلیل این ضرورت، نگارنده بر آن شد تا در این مقاله به مقایسه اندیشه محوری این کتاب با کتاب های آسمانی، به ویژه قران و تورات،بپردازد و دیدگاه های شریعتی را نسبت به آن ها روشن کند. «عصیان» مهم ترین مولفه و بن مایه این تحقیق است و به عنوان اندیشه مرکزی کتاب مورد نظر و بررسی قرار گرفته است . عصیان برخلاف آنچه در متون مقدس مشهود است، معنایی مثبت و قابل توجه دارد و به مثابه عنصری تلقی می شود که همه ابعاد هستی انسان را تحت شعاع خود قرار می دهد.
خلاصه ماشینی:
"داستان آدم در کتب مقدس از این قرار است که او و زوجه اش در بهشت می زیـستند و بـر اثر خوردن میوة ممنوعه و ارتکاب به یک گناه عظیم از مأوای خـود رانـده شـدند و بـه زمـین ١- شریعتی ، علی ، (٢٠١٥ م)، کویر، چاپ هفتم ، مشهد: سپیده باوران ، ١٣.
(V-71) از نقل قول ها روشن است خوردن میوه ممنوع ، خود به تنهایی نشان دهنـده عـصیان در برابـر خالق نیست ، بلکه آن ها اختیار نداشتند و این عمل را جبرا مرتکب شدند، ٤ امـا چـرا خـالق بـه جبر اول انسان ، فرمان عصیان داد؟ برای جواب این سؤال ، تفسیر کـشف الاسـرار وارد اندیـشة ١- فوجی ئی ، موریو، (٢٠٠٤ م)، «آخرین مطالعات مربوط به کشف الاسرار در ایران (-Current Studies an Kashf al r in Iranasra)» اریانتو، شماره ٤٧، ١٣٦.
همان طور که پیش از این نیز به تفصیل بیان شـد، در تفـسیر داسـتان آدم در کتاب های آسمانی ، دلیل مبادرت آدم و حوا به خوردن میوة ممنوعه عصیان است که بـه خروج آن دو از بهشت منتهی می شود، حال آنکه در روایت شریعتی از داسـتان آدم در هبـوط ، توضیحی پیرامون میوة ممنوعه و نیز گناه وجود ندارد و ماجرای آدم پس از هبوط مورد توجـه نویسنده قرار می گیرد.
در تفکر شریعتی نمی توان در بهشت تنهایی را تحمل کرد و متعاقب هبوط است که رنج تنهایی برای انسان محسوس می شود: این است که تنها خوشبخت بودن ، خوشبختی رنج زاست ، نیمه تمام اسـت ؛ کـه تنهـا بـودن ، بودنی به نیمه است و من برای نخستین بار و بـرای آخـرین بـار در هـستی ام رنـج تنهـایی را ١- شریعتی ، علی ، (٢٠١٤ م)، هبوط ، چاپ چهارم ، مشهد: سپیده باوران ، ص ١٣٢."