چکیده:
دیوان برید در نهاد اداری خلافت اسلامی (امویان و عباسیان) کارکردی مهم در عرصه خبریابی و خبررسانی و امنیت قلمرو خلافت داشت. ضرورت اداره قلمرو گسترده خلافت، کسب اخبار و حوادث از ایالات و انتقال آنها به دارالخلافه، مراقبت از نحوه عملکرد کارگزاران، انجام خدمات پستی و اقدامات جاسوسی موجب اهمیت این دیوان در سازمان اداری خلافت اسلامی شد. در این پژوهش که از نوع تاریخی است در مرحله گردآوری به روش کتابخانهای و در مرحله تبیین به شیوه توصیفی ـ تحلیلی، جایگاه نهاد برید در خلافت اسلامی و کارکردهای آن در امور پستی ـ ارتباطی و اطلاعاتی ـ امنیتی بررسی شده است. یافته پژوهش نشان میدهد که کارکرد سیاسی ـ امنیتی دیوان برید، جایگاه و اهمیت آن را در نظام خلافت چنان برجسته نمود که صاحبان برید در دربار خلفا از منزلت بالایی برخوردار شده و امنیت داخلی و حفظ قدرت خلفا به نحوه عملکرد این نهاد پیوند یافت.
خلاصه ماشینی:
"com تاریخ دریافت: 25/09/95 تاریخ پذیرش: 11/03/96 طرح مسئله یکی از نهادهایی که بهلحاظ ضرورت وجودی در کسب خبر از سراسر نواحی، جابهجایی محمولهها و نامهها، نظارت بر رفتار کارگزاران و سلامت جریان امور اداری و در مجموع تأمین امنیت قلمرو گستردة اسلامی، جایگاه و اهمیت ویژهای در نظام خلافت پیدا کرد، دیوان برید و متصدی آن صاحب البرید بود.
2 وی که رئیس دیوان برید یا پستخانه بود زیر نظر صاحب دیوان البرید کار میکرده و این صاحبان برید به نوبة خود مسئول بودند که تمام اخبار و اطلاعات مربوط به امور سیاسی، قضایی، اقتصادی و آنچه را به امنیت مملکت و منافع دولت بستگی داشت به مرکز حکومت برسانند.
قدامه، بعضی از مهمترین وظایف صاحب برید را که در زمینه کسب خبر و جمع آوری اطلاعات و وظیفه نظارتی و جاسوسی است بدین صورت آورده است: آگاهی از احوال عاملان خراج و املاک و خبرگیری و بررسی دقیق جریان کارهای آنها و تهیة گزارش صحیح آن، اطلاع از اوضاع شهرها و بسامانی یا نابسامانی آن و احوال رعیت و طرز کار مأموران اعم از ستم و تجاوز یا انصاف و رعایت آنها و تهیة گزارش تفصیلی آن، آگاهی داشتن از کردار و رفتار و اخطار حکام، آگاهی از میزان ضرب سکه طلا و نقره در ضرابخانه و یادداشت آن، آگاهی از میزان دریافت هزینه و رسوم از واردکنندگان کالا و ثبت صحیح میزان واقعی آن، گماشتن ناظر در مجلس عرایض حکام برای یادداشت به موقع جریانات، گزارش اخبار پس از اطمینان به محرز و مسلم بودن آن، گماشتن مظاهری، زندگی مسلمانان در قرون وسطا، ص 415."