چکیده:
در کتاب «اختصاص» شیخ مفید(م.413 ق) روایتی دو بخشی آمده است که بخش اوّل آن به سختی‌ها و غم‌های مردم قم از زبان جبرئیل و بخش دوم آن از قول امام هادی(ع) به زمان رفع سختی‌ها را و آشکار شدن آب در سطح زمین در مقام یک نشانه است. در پژوهش پیش رو این حدیث از بعد سندی و متنی و نظرات مختلف حدیث پژوهان، بررسی و حیطه مفهومی و مصداقی آب در این روایت مورد ارزیابی و ارتباط آن با امر فرج حضرت قائم(عج) تحلیل و نظرات مختلف دانشمندان اسلامی در این زمینه مورد نقد قرار گرفته و در انتها در قالب نتایج سه فرضیه درباره «ظهور الماء» با نگاه و دیدگاه غیر مادّی و معنوی ارائه شده است. فرضیه اوّل دلالت ظهور الماء را بر تاسیس مرکز حدیثی شیعه توسّط اشعریان در قرن سوم و چهارم بیان می‌کند. فرضیه دوم مفهوم و مصداق آشکار شدن آب در قم را تاسیس حوزه علمیه فقهیه در قرن چهاردهم می‌داند و فرضیه آخر دلالت مذکور را با توجّه به تفاسیر و روایات همان ظهور حضرت قائم(عج) بر می‌شمرد.
خلاصه ماشینی:
"قطعا امام عاقل و خردمند پاسخ این مشکل راکه مردم قم چه زمانی مشکلات‌شان در اثر بی‌آبی حل می‌شود این گونه پاسخ نمی‌دهد: «إذا ظهر الماء علی وجه الأرض»، بلکه پاسخ روشن است و مشکل اصلی و عامل غم و غصه همین عنصر آب و نبود آن است لذا این کلام از معصوم به شرطی که مقدمه بی‌آبی و مشکلات وابسته به آن باشد پاسخ منطقی در محاوره نیست زیرا قبل از امام هادی( داخل در شهر قم فقط عرب‌ها، زیاده از بیست قنات ایجاد کرده بودند(القمی،1414 ق:41) و نهر‌ها روان بوده است پس به آب و کمبود آن در قرن سوم یا چهارم ارتباطی ندارد.
کامل سلیمان بعد از نقل روایاتی مهدوی که دلالت بر سال یا ایام پر بارش در پیشاپیش ظهور دارد یک جمله از حدیث امام هادی( مبنی بر ظهور آب بر سطح زمین را از کتاب اختصاص ذکر می‌کند و آن‌گونه که گذشت نتیجه‌گیری می‌کند، فارغ از این‌که به بخش اول خبر عنایت داشته باشد و در این‌جا ارض را نه ارض قم و نه ارض کل جهان بلکه با توجه به روایاتی که به «طغیان رود فرات» اشاره دارد آن را به ارض کوفه در کشور عراق امروزی نسبت می‌دهد در حالی که این امر نمی‌تواند بر اساس این خبر روی در صواب داشته باشد زیرا صدر حدیث در مورد قم است لذا یا قم را شامل می‌شود یا الف و لام را باید در «الارض» از نوع الف و لام جنس در نظر گرفت که در این صورت، کل زمین اعم از کوفه و قم و دیگر مکان‌ها را مشمول می‌شود."
(
, 
, 
)
