چکیده:
در برخی از رسایل سیاسی عصر ناصری از مفهومی بنام امتیاز فضلی سخن گفته شده است که می توان آن را برابر نهاد واژه شایسته سالاری دانست.شایسته سالاری فرایندی است که با جریان عقلانی سازی امور در قرون جدید شکل گرفته و هم سوی با عرفی شدن در خدمت ترقی و پیشرفت جوامع قرار گرفت.تحول اجتماعات ابتدایی و ساده و کهن ، به جوامع پیچیده و پیشرفته امروزی ، و پیدایش تمایزات و ناهمگونی های پرتعداد ، تقسیم کار و شایسته سالاری را پدیده ایی ضروری و اجتناب ناپذیر ساخته است. رسائل سیاسی عصر ناصری با نقد مضرات و زیان های ناشی از نبود شایسته سالاری ، از مفهومی به نام امتیاز فضلی سخن گفته اند. دانش ، مهارت ، تخصص گرایی ، اخلاق حرفه ایی و تجربه برآمده از عمل ؛ مهم ترین شاخص هایِ شایسته سالاری است که در رسائل فوق از آن با عناوینی همچون لیاقت و کفایت ، علم و عمل و خبرویت یاد شده است. مساله اصلی پژوهش حاضر تبیین معنا و گستره این اصطلاح و واکاوی دلایل و علل رواج یا ترک این موضوع و نتایج حاصل از آن در ترقی یا انحطاط ایران عصر ناصری است. بدین منظور با استفاده از روش تحقیق تحلیلی - تبیینی ، رسائل سیاسی عصر ناصری مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
ir تخصـص گرایـی، اخـلاق حرفـه ای و تجربـه برآمـده از عمـلْ مهـم تـرین شاخص های شایسته سالاری اسـت کـه در رسـائل فـوق از آن بـا عنـاوینی همچون لیاقت و کفایت ، علم و عمل و خبرویت یاد شده است .
عدم توجه به اصل شایسته سالاری در ایـن عصـر نیـز معلـول نظـام ایلـی و ساخت ساده جامعۀ ایران آن روزگار و بـیتـوجهی بـه ارکـان پیشـرفت و نوسازی مانند عقلانیت ، تقسیم کارِ اجتماعی و عرفیسازی است .
خرد عمده ترین چراغ راه اندیشه ی نویسنده ی این رساله بوده و بر آن است که با رها کردن افکار پیشینیان ، رهیافتی عقلی به امـر سیاست و حکومت ارائه کند(زرگری نژاد، ١٣٨٦: ٦٥/١-٦٤).
همچنـین وی بر آن است که اگر امتیازِ فضلی شاخصِ انتخاب افـراد بـرای انتصـاب در امـور قـرار گیـرد، موجب تربیت جوانان برای تصدی مناصب خواهـد شـد: «وقتـی کـه کاّفـه خلایـق را یقـین حاصل شد که نیل مقاصد دنیوی موقوف به لیاقت و هنر است و با رشـوه و تملـق و تـدلیس کار از پیش نخواهد رفت ، رجال دولت طالب اشخاص هنرمنـد مـی باشـند و غیـر از عـرضِ هنر، عرضِ هیچ متاعی مقبول نمی شود، فوراً درصدد تحصیل قابلیت بـرمـی آینـد(همان :٢٠) صاحب رساله «سیاست مدن » یعنی «میرزا موسی ساوجی » نیز بر آن است که نبایـد کارهـای بزرگ را به مردم خرد و کارهای خرد را به مردم بزرگ واگذار نمود.
نویسندة ناشناسِ این رساله بـه دو اصـل خردمنـدی و بهـره منـدی از آمـوزش تخصصی که از شاخص های شایسته سالاری است اشاره می کند.