چکیده:
شناسایی و طبقه بندی نقش مایه های قالی ایران یکی از مهم ترین شیوه ها برای حفظ، حراست و احیاء آن است. این موضوع به ویژه در خصوص قالی هایی که ذهنی بافت و بدون نقشه هستند از اهمیت بیشتری برخوردار است. یکی از انواع قالی های ذهنی بافت منطقه مرکزی ایران، قالی ذهنی بافت مزلقان است که در این مقاله طرح ها و نقش مایه های یکصد سال اخیر آن شناسایی و طبقه بندی می شود. جهت حصول به این مهم از دو شیوه میدانی و اسنادی بر اساس منابع تاریخی و تصویری موجود در راستای تبیین سیر تغییرات حاصل شده در طرح و نقش قالی ذهنی بافت مزلقان استفاده می شود. استخراج اطلاعات علاوه بر مطالعات اسنادی که با رجوع به منابع مکتوب و غیرمکتوب صورت پذیرفت، با مراجعه به روستای مزلقان و یافتن فرش های قدیمی و تهیه تصویر از آن ها و مصاحبه با بزرگان و صاحبان تجربه در شهرستان های ساوه و بازار تهران صورت پذیرفت و در نهایت با تطبیق داده ها و تصاویر، سیر تغییرات طرح و نقش قالی ذهنی بافت مزلقان معین شد. سپس با توجه به نتایج به دست آمده سعی شد تا طرح ها و نقوش این قالی ذهنی بافت طبقه بندی و دسته بندی شود. بر اساس این تحقیق طرح و نقش قالی مزلقان را که در قالبی مشخص و یکنواخت به صورت طرح لچک ترنج یک چهارم تولید می شود می توان بر مبنای سه دیدگاه تصویر و قالب نقش مایه ها، ماهیت بصری و ظاهری نقش مایه ها و کاربرد نقش مایه ها در متن یا حاشیه در دو گروه نقش مایه های دارای گیاهان و نباتات و فرم ها و قالب ها طبقه بندی کرد که هر کدام به زیرمجموعه های دیگری تقسیم می شوند. حاشیه ها نیز در قالی مزلقان به چهار نوع دوست کامی و هراتی نوع اول تا سوم تقسیم می شوند.
Carpet design and decoration are the fundamental elements for producing carpet and they are important factors determining material and artistic values of a carpet. The access and use of innovative and demand driven designs are the crucial issues that carpet weavers face with، affecting their production، productivity and income. The purpose of this paper is to explore the supply sources and methods of access to silk carpet designs by rural weavers. The data were collected using a case study methodology through focus groups، semi-structured interviews، participatory mapping، document analysis and observation. The study was conducted with 90 rural silk carpet weaving households in 23 villages of the Zanjan Township and market actors in the cities of Zanjan، Qom and Kashan. Rural weavers produced carpet and received designs through two production approaches: a) self-employed production and b) contractual employed production for external entrepreneurs or dealers. In the self-employed approach، rural weavers got accessed to designs through two mediating chains including local and urban dealers. Access to designs in this approach was mostly indirect، in that rural weavers demanded and received designs from local dealers who in turn received the designs through the silk carpet market in the Zanjan City. In the contractual employed approach، rural weavers accessed their required designs through three mediating chains، comprising local dealers، urban dealers and urban entrepreneurs. The most frequent contact of rural weavers was related to their direct visit to their entrepreneurs or employers who were not carpet designers. In both production approaches، the provincial rural carpet :union: acted as a dealer rather than a community based organization supporting rural weavers، so it did not reflect the weavers’ interest.
خلاصه ماشینی:
بر اساس این تحقیق طرح و نقش قالی مزلقان را که در قالبی مشخص و یکنواخت به صورت طرح لچک ترنج یکچهارم تولید میشود میتوان بر مبنای سه دیدگاه تصویر و قالب نقشمایهها، ماهیت بصری و ظاهری نقشمایهها و کاربرد نقشمایهها در متن یا حاشیه در دو گروه نقشمایههای دارای گیاهان و نباتات و فرمها و قالبها طبقهبندی کرد که هر کدام به زیرمجموعههای دیگری تقسیم میشوند.
جدول 1: تعداد فرش های بررسی شده به تفکیک (رجوع شود به تصویر صفحه) 5- ساختار کلی طرح و نقش قالی مزلقان قالی مزلقان در قالب هندسی و به صورت ذهنیبافت تولید میشود و از لحاظ سبکشناسی در حوزه قالیهای روستایی بافت قابل تقسیم است.
(رجوع شود به تصویر صفحه) تصویر 3: طبقهبندی انواع طرحهای قالی روستای مزلقان 5-1- قالب طرح واگیرهای با نقش بته (ترمهای) مزلقان ساختار نقشه طرح بته از نوع مکرر و بر پایه واگیره بته است که در سراسر متن در ردیفهای اریب و با تغییر رنگ در هر ردیف تکرار میشود.
(رجوع شود به تصویر صفحه) شکل 32: حذف چتل در زنجیرة تزئینی برگها به دور ترنج بر اساس آنچه مشاهده شد، بیشتر قالیهای کنارة مزلقانی، که در حداقل 30 سال گذشته تولید شدهاند، به دلیل به کار رفتن نقشمایههای وارداتی متنوع و زیاد در زمینة طرح اصالت کف ساده یا کف خلوت بودن خود را از دست دادهاند.