چکیده:
تاریخ کلام امامیه در مسیر رشد و تعالی خود تاکنون مدارسی را پشت سر نهاده که هرکدام نقش تحول‌آفرینی در بالندگی اندیشه کلامی امامیه داشته‌اند. در دو مدرسه نخستین مدینه و کوفه، همه باورها و بن‌مایه‌های اعتقادی شیعه، تکوین، تبیین و تدوین یافت. سپس مدرسه قم و بغداد، میراث پیشین را با دو رویکرد متفاوت مدون کرد و انتقال داد. بعد از افول مدرسه قم و بغداد، یکی از مدارس سترگ شیعه که از لحاظ جامعیت، تنوع و نوآوری، از مدارس سرآمد امامیه شد، مدرسه حله بود؛ مدرسه‌ای که علاوه بر ایجاد تحول در دیگر علوم و فنون اسلامی، خاستگاه تحولات بسیاری با رویکردهای متفاوت در اندیشه کلامی شیعه گردید. رویکردی که در این مدرسه بیشتر به آن توجه می‌شد، رویکرد فلسفی- کلامی بود؛ دیگر رویکردها یا مغفول واقع شدند یا در حاشیه رویکرد غالب به چشم نیامدند. از این‌رو در این جستار از روند شکل‌گیری رویکردهای کلامی مختلف در مدرسه حله و نقش آنها در تحول کلام امامیه گزارش می‌دهیم و زوایای مجهول این مدرسه کلامی را بازنمایی می‌کنیم.
خلاصه ماشینی:
در این جستار سه هدف دنبال می شود: نخست ، در واکنش به برخوردهای نابرابر با متکلمان و میراث کلامی مدرسه حلـه ، کوشش شده از همه دغدغه داران مباحث کلامی با رویکردهای مختلف و میراث علمـی آنها سخن به میان آید، تا همه جریـان هـای فکـری ایـن مدرسـه کـه سـهامدار حقیقـی تحول آفرینی در تاریخ کلام امامیه بودند، شناخته شوند؛ دوم : نقش مجهول مانده دیگر رویکردها بررسی شود تا به همه زوایـای ایـن مدرسـه توجه شده باشد؛ سوم : نشان داده شود که خاستگاه و منشأ پیدایش بعضـی رویکردهـایی کـه پـس از حله در مدارس بعدی ظهور و بروز پیدا کردند در مدرسـه حلـه بـوده اسـت .
اما باید توجه داشت که برخی شخصـیت هـای واردشـده بـه حله ، از بغداد و ری آمده بودند یا بـه بغـداد و ری کـه کـانون مباحـث کلامـی بـود، رفت وآمد داشتند (حسین پوری ، ۱۳۹۰: ۳۰-۳۱)؛ بنابراین نمـی تـوان آنهـا را بـی اطـلاع از مباحث کلامی مدارس قبل دانسـت .
لذا برای تقسیم بندی تاریخ کلام مبتنی بر تحولات کلامی ، باید مرحله سومی برای مدرسه حله در نظر گرفت که از علامـه حلـی به بعد شکل می گیرد و با رویکرد جدیدی به عنوان چهارمین رویکـرد کلامـی مدرسـه حله ادامه می یابد؛ رویکردی که اگرچه نقش تحول آفرین آن در تاریخ کلام امامیه چندان مورد توجه قرار نگرفته اما کمتر از دیگر رویکردها نبوده است .
(
, 
, 
)
