راهبردها و راهکارهای مناظره با هدف دفاع از حریم تشیع (مطالعه موردی مناظرات شب‌های پیشاور) مقاله

مناظره یکی از فنون منطقی و روش‌مند در مباحثات علمی و کلامی است که همواره مورد توجه عالمان و متکلمان اسلامی بوده است. از نمونه‌های برجسته آن در قرن اخیر، جلسات ده‌گانه مناظره میان جمعی از علمای فریقین در شهر «پیشاور» است که به شکل صمیمانه و بدون تعصب برگزار شده است. محور اصلی این مناظرات، تبیین جایگاه حقیقی امامت و ولایت، و رفع شبهات درباره آن است. مشروح این مباحثات در کتاب شب‌های پیشاور به قلم شیوا و داستانی سلطان‌الواعظین شیرازی یعنی همان «داعی» نگاشته شده است. با تتبع در این اثر و تحلیل و بررسی مولفه‌های مناظرات آن، می‌توان به الگوی مناسبی از روش مناظره در عرصه مباحثات کلامی دست یافت. در واقع «داعی» بر اساس آموزه‌های قرآن و سیره معصومان(ع)، نقش موثری در دفاع از حریم ولایت ایفا می‌کند و اغلب به روش برهانی و با استفاده از مقدمات قرآنی و روایی و گاهی به صورت جدال احسن یا در قالب خطابه مناظره می‌کند. اما طرف مقابل وی که غالبا نقش طراح سوال را دارد، متشکل از جمعی نظیر «حافظ»، «شیخ» و «نواب» است که روش ایشان اغلب جدلی بوده و خالی از مغالطه نیز نیست.

ایشان با برپایی محافل مناظره با استناد به کتاب و سنت ، برای اثبات اصول مذهب شیعه از جمله پذیرش امامت و ولایـت ائمـه دوازده گانـه (ع ) اقامـه دعـوی نموده اند و شرح این گفت وگوها در آثار متعددی به ثبت رسیده است . از جمله این آثار در بین معاصران ، کتاب نفیس شب های پیشاور اسـت کـه عـلاوه بـر اسـتناد و اتکای آن به ادله معتبر نقلی و عقلی، به علت برخورداری از بیـانی شـیوا در قالـب زبان داستانی و تبلیغی، بسیار مورد استقبال محققان حقیقت طلب و مخاطبان خـاص و عام قرار گرفته است . بنـابراین منـاظره بـه معنـای مجادله (طریحی، ۱۳۷۵: ۴۹۸/۳)، مباحثه و گفت وگوی رودررو و نبرد نظـری بـا سـخن و خطابه است (حسینی زبیدی، ۱۴۱۴: ۵۴۲/۷) در واقع مناظره بـین دو نفـر هنگـامی صـورت میگیرد که آنها به موضوعی از زاویه ای نظر کرده و به گونه ای خاص آن را مطرح کننـد (ابن منظور، ۱۴۱۴: ۲۱۷/۵). طرفین این منـاظرات بـه ترتیـب عبارت اند از: «داعی»؛ تنها عالم شیعی مناظره کننده «داعی» نام مستعار و فروتنانه طرف کلیدی مناظرات در کتاب شب هـای پیشـاور، یعنـی سلطان الواعظین شیرازی است . روش مناظره شیخ عبدالسلام با توجه به شرایط بحرانی جلسات پایانی مذاکرات و گویا به سبب مقام علمی پایین تر شیخ نسبت به حافظ یا گرایش وی به مباحث فقهی و به تبع ، تعصب بیشتر در اصول و فروع مذهب اهل تسنن ، معمولا رویه ایشان در مناظرات بـه شـیوه جـدل مـذموم و اغلب به صورت مغالطه بوده که گاهی نیز با تذکر داعی مواجه شـده اسـت .