چکیده:
طلاکاری روی سنگ از جمله تزئینات ارزشمندی است که به واسطه ی ساختار لایه لایه و حساسش، در معرض آسیب و نابودی کامل قرار دارد. امروزه تعداد معدودی از نمونه های این تزئینات در هنر ایران شناسایی شده اند. مهم ترین دلیل این مسئله می تواند از بین رفتن این تزئینات در طول سالیان متمادی باشد. این پژوهش به مطالعه و بررسی ویژگی های فنی یک نمونه از این تزئینات واقع در کلیسای وانک و متعلق به دوره ی صفوی پرداخته است. هدف از این پژوهش، شناخت ویژگی-های فنی تزئینات طلاکاری بر روی کتیبه های سنگی کلیسای وانک در اصفهان متعلق به دوره ی صفوی است. این تزئینات معماری، به دلیل بی توجهی و با گذر زمان و به سبب حساسیت ساختاری در معرض نابودی و فراموشی قرار گرفته است. مطالعات و شناسایی نمونه های برجای مانده، تاکنون، حاکی از آن بود که طلاکاری روی سنگ در ایران به ۴ روش انجام می گرفته است: ۱- ترصیع، ۲- استفاده از فویل یا ورق ضخیم طلا، ۳- استفاده از ورق نازک طلا یا روش طلاچسبانی و در نهایت ۴- برجسته سازی مطلا (لایه چینی روی سنگ). بررسی و شناسایی نمونه های مربوط به هنر ایران پیش از اسلام، نشان دهنده ی رواج این تزئینات در ایران پیش از اسلام است. همچنین نمونه هایی مربوط به هنر ایرانی- اسلامی به ویژه در سه دوره ی متاخر صفوی، زندیه و قاجار شناسایی شده است. در اینجا مطالعه ی ساختار یک نمونه از تزئینات طلاکاری روی سنگ متعلق به دوره ی صفوی نشان از کاربرد ورق طلا با عیار بالا و یک ماده ی روغنی به عنوان چسباننده ی ورق طلا داشت. از آزمون کوره برای شناسایی ورق فلزی، از روش دستگاهی SEM-EDS برای آنالیز عنصری ورق فلزی و از روش دستگاهی FTIR به همراه مطالعات میکروسکوپی برای شناسایی ماده ی واسط چسباننده ی ورق فلزی بر سطح سنگ استفاده شد. روش مورد استفاده در اجرای تزئینات طلاکاری این کتیبه، تکنیک "طلا چسبان" و به روش "طلاکاری روغنی" است. در این پژوهش، روش تحقیق، تحلیلی- تجربی و روش یافته اندوزی کتابخانه ای، میدانی- مشاهده ای و آزمایشگاهی است. در نهایت با تحلیل اطلاعات گردآوری شده، نتیجه گیری حاصل شده است.
Abstract
Gilding on stone is a worthwhile ornaments. These ornaments are vulnerable because of their multilayer structure. This art has been used in the objects and architectural ornaments. Nowadays, a few of these ornaments has been identified. Perhaps this is related to vulnerability of gilding. In this research the technical characteristics of a sample of these decorations in Vank Cathedral belonging to the Safavid period has been studied. The aim of this research was the identification and registration of the technical properties of gilding ornaments on stony inscriptions in Vank Cathedral in Isfahan, where these architectural decorations has been neglected in Iran. The reviews and identifying examples of pre-Islamic Iranian art, proved popularity of these ornaments in pre-Islamic Iran. Moreover, examples of Islamic art-especially in the late era of Safavi, Zand and Qajar were identified. Laboratory study of a sample related to the Safavid period demonstrated the application of high-carat gold leaf with an oily substance as a binder. According to the studies conducted by the author, gilding on stone in Iran is done by four methods: 1) inlaying; 2) the use of gold foil; 3) the use of golf leaf; and finally 4) Pastiglia on stone. Historical Studies and review of written sources with comparison of the infrared spectrum of historical sample strengthened the probability of oil usage as a binder material. The techniques used in decoration of this inscription, was identified as “Leaf gilding”—“Oil-gilding”. In this research, type of study has been library, on-site - observational and laboratory, and the method of amassing, has been citations to authentic documents, laboratory studies (wet chemistry and instrumental analysis), on-site observations and microscopic examination. Finally, with the analysis of the gathered data, the conclusion has been reached. The history and techniques of gilding have also been investigated during the study.
(
, 
, 
)
