چکیده:
ظهور عقلانیت جدید و برآمدن تمدن از آن خود کننده ی آن، از تاثیرگذارترین پدیده های تاریخ بشری است. متعاقبا برخورد این تمدن با عالم تاریخی ما نیز مهم ترین مساله معاصر ماست. متفکران ایرانی از پیش از انقلاب مشروطه تاکنون هر یک از نظرگاه خود به مساله «سنت و تجدد» اندیشیده و صورت بندی خاص خود را ارائه داده اند. این متفکران در طیفی وسیع، که از مخالفان سنت و مدافعان تجدد تا مدافعان سنت و مخالفان تجدد و نیز «وحدت اندیشان» را شامل می شود، قرار می گیرند. یکی از پیشگامان روشنفکران مخالف با تقلید تمام از غرب و مدافع احیای هویت ملی، سیدفخرالدین شادمان است. وی پیش از روشنفکران مهم دهه ی چهل شمسی، نظیر جلال آل احمد و علی شریعتی، ضمن فهم اجتناب ناپذیری مدرنیته و هشدار نسبت به انفعال و رویگردانی از آن، به نقد تجددگرایی مطلق (به تعبیر نسل بعدی: غرب زدگی) می پردازد و از ضرورت حفظ هویت ملی و سرمایه های تاریخی ایران سخن می گوید. همین فضل تقدم اوست که پژوهش بر اندیشه او را ضروری می سازد. این مقاله درصدد است تا برپایه ی برداشتی اسپریگنزی از اندیشه سیاسی و نگاهی اسکینری به «مساله روش»، با تحلیل مهم ترین آثار شادمان، به سوال چگونگی مواجهه شادمان با مدرنیته بپردازد و درک وی از مشکله «سنت و تجدد» را تبیین کند و سپس به ارزیابی انتقادی آن بپردازد و بصیرت های نهفته در آن و نیز محدودیت هایش را آشکار سازد.
خلاصه ماشینی:
"همـین پیشگامیونیزماهیت دوسویه ی اندیشه شادمان است کـه بـه ویاهمیتـیبـه سـزادر تـاریخ روشـنفکریایـران بخشـیده وتحقیـق درتفکـراوراضـروریسـاخته اسـت ؛ ضرورتیکه تاکنون به آن کمترپرداخته شده ومقاله ی حاضرسعیدرپرکردن بخشـی ازاین خلأدارد.
سؤالات تحقیق سؤال محوریاین پژوهش این است که :شادمان درمواجهه بامدرنیته چه راهکـاریرا برای حفظ هویت ملیارائه میدهد؟ودرکناراین به سؤالات فرعیدیگریمـیپـردازیم ، چون :نگاه شادمان به سنت چگونه است ؟زبان فارسیچه نقشیدرهویت ملیایرانیان دارد؟شادمان برایتمدن فرنگیـکه نهایت واهمه راازهجوم آن به ایـران داردـچـه ماهیت وسرشتیقائل است ؟سنخ ونوع معرفـت شـادمان نسـبت بـه غـرب ،درچـه دسته ایجایمیگیرد؟فلسفیاست ؟ویاجامعه شناختیوتاریخی؟ویاآمیزه ایازآنها؟ چارچوب نظری چارچوب به کارگرفته شده برایتحلیل اندیشه شادمان ،مبتنیبرروش «منطق درونـی" توماس اسپریگنزاست .
٢- سرشت و ماهیت تمدن فرنگی شادمان چه شناختیازغرب دارد؟برایتمدن فرنگیـکه نهایـت واهمـه راازهجـوم آن به ایران داردـچه ماهیت وسرشتیقائل است ؟سنخ ونوع معرفت شادمان نسـبت به غرب ،درچه دسته ایجایمیگیرد؟فلسفیاست ؟ویاجامعه شناختیوتاریخی؟و یاآمیزه ایازآنها؟ازنظروی،تمدن فرنگیچه شاخصه هاییدارد؟مقوم هایوجـودی غرب وتمدن جدیدازنظرشادمان چیست ؟اندیشه ی اوچه نسبت وارتباطیمیان این عناصرومؤلفه هابرقرارمیکند؟ تمدن جدیدغرب ازنظرشادمان یک سکه ی دوروست .
به دلیل همین ضـعف فلسـفی است که ویدرکتاب تسخیرتمدن فرنگیکه درسـال ١٣٢٦نگاشـته اسـت ؛منشـاءو مأوایتمدن جدیدراعمدتادراروپامنحصرمیبینـدوبـه همـین دلیـل بـه آن تمـدن «فرنگی"میگویدامادرکتاب تراژدیفرنگ که آن رادرسال پایانیعمرخـودـیعنـی ١٣٤٦ـبه رشته تحریردرآورده است ؛انحطاط غرب رادراروپاجست وجومـیکنـدو گمان میبردکه این اروپاست که به جهت استعمارگریهاوبیاخلاقیهایخـویش بـه ورطه ی سقوط افتاده واکنون تمدن جدیدبه امریکامنتقل شده وبدون بحران به حیات پویایخودادامه میدهد."