چکیده:
نظر به ناکارآمدی مجازات حبس کوتاه مدت در بازپروری زندانیان درایران ابتدا قانون وصول برخی از درآمدهای دولت مصوب 1373 و سپس مجازات جایگزین حبس در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در ماده 70 پیش بینی شده است که مورد اخیر به معنای حذف مجازات حبس کوتاه مدت از نظام کیفری ایران نیست، زیرا طبق قانون مجازات اسلامی در ماده 67 و قسمت دوم ماده 68 با لحاظ مفهوم "می تواند" قاضی اختیار به صدور حبس کمتر از 91 روز یا به استفاده از مجازات های جایگزین حبس دارد، در مورد اخیر تحقق شرایط ماده 64 ق.م.ا از جمله گذشت شاکی الزامی است که از این جهت اطلاق رای وحدت رویه هیات عمومی دایوانعالی کشور بشماره 746 سال 1394 در خصوص ماده 68 ق.م.ا محل تامل است، به غیر از مواد فوق قاضی ملزم است در جرایم عمدی که مجازات آن در قانون کمتر از 6 ماه حبس باشد یا در جرایم غیر عمدی که مجازات قانونی آن کمتر از 2 سال حبس است بجای حبس به مجازات های جایگزین حکم دهد بدون اینکه نیازی به شرایط مذکور در ماده 64 این قانون باشد که دلالت بر نسخ بندهای 1و2 ماده 3 قانون وصول دارد.
خلاصه ماشینی:
مجازات در لغت به معنای پاداش دادن و جزا دادن در نیکی و بدی است (دهخدا، ١٣٧٤: ١٨١)، معنی اصطلاحی مجازات خیلی دور از معنی لغوی اش نیست از این جهت منظور از مجازات آزاری است که قاضی به علت ارتکاب جرم و به نشانه نفرت جامعه از عمل مجرمانه و مرتکب آن برای شخصی که مقصر است طبق قانون 1 تعیین می کند(باهری ، ١٣٨٠: ٣٦٦)، از جمله مجازات حبس و جزای نقدی است ، حبس در قانون تعریف نشده است ولی در تعریف زندان ماده ٣ آئین نامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی مصوب ١٣٨٤ مقرر داشته است : «محلی است که در آن محکومانی که حکم (به حبس ) آنان قطعی شده است با معرفی مقام های صلاحیت دار قضایی و قانونی برای مدت معین یا به طور دائم به منظور تحمل کیفر با هدف حرفه آموزی ، بازپروری و بازسازگاری نگهداری می شوند»؛ بدین ترتیب اگر زندان محل حبس است ، حکم دادگاه به مجازات نگهداری محکوم در آنجاست .
تا قبل از تنظیم و اجرای آیین نامه اجرائی مجازات جایگزین حبس ١٠١٣٩٣، هرگاه در قوانین برای جرمی مجازات حبس کمتر از ٩١ روز پیش بینی شده بود مقرره مذکور در بند ١ ماده ٣ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت حاکم بود که بر اساس آن قضات دادگاه ها الزاماً می بایست حبس کم تر از ٩١ روز را به جزای نقدی تبدیل می کردند١١، زیرا نمی توان به قانون مجازات اسلامی در خصوص مجازات جایگزین حبس عمل کرد که طبق ماده ٧٩ این قانون اجرایان منوط به وضع آئین نامه اجرائی شده است ، با این حال گرایش جدیدی در استفاده از مجازات کوتاه مدت زندان ، البته نه به عنوان تنبیه یا اصلاح محکوم بلکه با هدف مداخله آنی جامعه در جهت ایجاد یک ضربه روانی سودمند به وجود آمده است (آنسل ، ٩٨:١٣٧٥)، به همین خاطر جز در موارد استثنائی از مجازات حبس به ویژه مجازات حبس کوتاه مدت نباید استفاده کرد.