چکیده:
هر پدیدهای در فضا و مکان اتفاق میافتد و متناسب با وضعیتش بر آن تأثیر میگذارد. صنعت و توسعۀ صنعتی نیز از این امر مستثنا نیست و بهعنوان فعالیت پایۀ اقتصادی، با تأثیرگذاری بر سیاستهای کلان ملی متفاوت و تأثیرپذیری از آنها، دگرگونیها و تحولات عمیق ساختاری را ایجاد کرده و اشکال خاص ساختار فضایی-کالبدی را در شهرها به نمایش گذاشته است. هر راهبرد صنعتی، به نوعی آرایش فضا منجر میشود. بدون درک درست از مسائل و تغییرات صنعتی نمیتوان تصویر صحیحی از شهرسازی و برنامهریزی شهری و منطقهای داشت. ساختار فضایی شهرها، به روابط مختلف و متقابل تمامی نیروها و عوامل موجود در شهر بستگی دارد. این عوامل شامل نیروی بازار، فعالیتها، زیرساختهای شهری و خدمات گوناگون است (احمدی، 1374: 2). شهرها از ساختهای متفاوتی از جمله اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و... تشکیل شدهاند، اما هنگامیکه در شهرسازی از ساختار فضایی شهر یاد میشود، منظور همان ساخت کالبدی شهر است که در آن، عناصر و اجزای تشکیلدهندۀ شهر و چگونگی ترکیب آن مدنظر قرار میگیرد (حسنزاده رومیزی، 1387: 20). ساختار فضایی هر شهر، به گذشتۀ آن و عوامل و حوادثی مربوط میشود که شرایط محیط را طی زمان برای ایجاد و برقراری آن بهوجود آورده است (زیاری و دیگران، 1393: 256). شکلگیری ساختار فضایی-کالبدی شهرها، بازتاب و برآیند اندیشههای متفاوتی است که در مکانها و زمانهای مختلف حاکم بودهاند و ساختهای شهرهای متفاوتی را ایجاد کردهاند (هوسینگ، 1381: 86). تحولات فرهنگی-اجتماعی و اقتصادی قرن نوزدهم و بیستم، با تأثیرپذیری از مدرنیسم سبب گسترش سریع شهرها و پیدایش کلانشهرها شده و تغییراتی بنیادی را در ساختار و سازمان فضایی-کالبدی آنها بهوجود آورده است (زیاری، 1381: 151-164). این تحولات و بهتبع آن رشد شتابان شهرنشینی، سبب ازبینرفتن انسجام در ساختار فضایی و قطبیشدن یک یا چند کانون شهری شده است. چنین تغییراتی، نحوۀ چیدمان کاربریها در شهر، تراکم ساختمانی و جمعیتی و شبکۀ حملونقل را شامل میشود. درنتیجه، الگوهای شهری متفاوت با ساختار فضایی و سیستم حملونقل مرتبط با آن را بهوجود میآورد (رودریگوه، 1387: 54).
خلاصه ماشینی:
مطابق نتایج ، از بین ٣٩ محلۀ شهر آبادان در سال ١٣٩٠، محله های وابسته به شرکت صنعت نفت مانند بوارده ، بریم و سیکلین - که حدود ٩/٦ درصد مساحت و ٤/٦ درصد جمعیت محله های شهری آبادان را تشکیل میدهند - سرانۀ بیشتری از سایر محله های ٣٦گانۀ شهر آبادان دارند؛ به گونه ای که تعادل را در ساختار فضایی از بین برده اند و نوعی بینظمی، تضاد و دوگانگی در مورفولوژی شهری، اکولوژی اجتماعی و اقتصادی شهر آبادان به وجود آورده اند.
همچنین نتایج تحلیل مدل فریدمن و تاپسیس در شاخص تلفیقی (اقتصادی-اجتماعی- کالبدی) نشان میدهد بخش بزرگی از شکاف میان محله های شهری آبادان ، مربوط به محله های وابسته به صنعت نفت است ؛ چراکه به طورکلی، میانگین رتبه ای این محله ها بسیار کمتر از سایر محله های شهری آبادان است .
رتبه بندی محلات شهر آبادان بر اساس شاخص های تلفیقی منبع : محاسبات نگارندگان با بهره گیری از مدل تاپسیس و استفاده از روش وزن دهی آنتروپی، محله های ٣٩گانۀ شهر آبادان در شاخص های مختلف (تلفیقی) رتبه بندی شدند، براساس بررسی شاخص های اقتصادی، اجتماعی-جمعیتی و کالبدی و همچنین شاخص های تلفیقی ، محله های بریم ، بوارده و سیکلین با اختلاف بسیار زیاد از سایر محله ها در سطح بسیار بالا و جایگاه مناسبی قرار دارند که این امر به دلیل وابسته بودن این محله ها به شرکت نفت و برخورداری از امکانات و امتیازات این صنعت است .
سنجش معناداری آثار کل (مستقیم و غیرمستقیم ) متغیرهای مورد مطالعه با روش بوت استرپ (رجوع شود به تصویر صفحه) منبع : نگارندگان نتیجه گیری در این مقاله ، تأثیرات صنعت نفت بر ساختار فضایی شهر آبادان از طریق شاخص های (تلفیقی) شامل اقتصادی، اجتماعی-جمعیتی و کالبدی بررسی شد.
Geography and urban planning development of Yazd university.