چکیده:
تمثیل از شگردهایی است که کلام را هنری و سخن را مؤثرتر میکند. تمثیل علاوه بر جنبههای زیباشناسانه، کارکردهای مهم دیگری نیز در سخن دارد. نوشتار پیش رو با در نظر گرفتن شگرد تمثیل و کارکردهای آن، این شیوه را در مقالات شمس بررسی کردهاست. در این راستا، انواع گوناگونی از تمثیلهای بهکار رفته در این اثر شناسایی و بررسی شدهاست. با در نظر گرفتن گسترة کاربرد این شیوه در مقالات و جایگاه مهم تمثیل در اقناع مخاطب و بیان آموزههای حکمی، نکتة مهم دیگری مورد توجه قرار گرفت و آن اینکه تمثیل در مقالات شمس فراتر از یک ابزار بلاغی صرف برای هنریتر کردن کلام است. میتوان گفت تمثیل شیوهای است که از رهگذر آن، آموزههای عرفانی و حکمی مقالات به شیوهای باورپذیرتر در اختیارمخاطبان قرار داده شدهاست؛ چنانکه باورپذیر ساختن موضوع سخن با احتجاجی هنری و پنهان از کارکردهای مهم تمثیل، علاوه بر جنبههای زیباشناسانة آن برشمرده شدهاست.
خلاصه ماشینی:
از دیگر سو، شمس به جایگاه مهم تمثیل در آموزش و انتقال نکات تربیتـی مـورد نظـر خود به مخاطبان آگاه بود و علاوه بر استفاده از انواع شیوه هـایی کـه تمثیـل در بیـان خـود، به صراحت به این کـارکرد و هـدفی کـه در انـواع مثـل آوریهـای خـود مـیجسـته ، اشـاره کرده است : «آری، حدیث آن شحنه است .
در مقالات شمس تبریزی نیز نمونه هایی از این نوع تمثیل بـه کـار گرفتـه شـده اسـت ؛ بـرای مثال ، در مقالات ، آنجا که سـخن از شـناخت حـد و مرتبـۀ خـود و پـا از گلـیم خـود فراتـر نگذاشتن است ، حکایتی مشبه به گونه برای ایضاح مطلب نقل شـده اسـت و پـس از داسـتان ، توضیح و مقصود از حکایت بیان شده است .
حکایت های تمثیلی از این نوع در مقالات گاه به اختصار آمده است و گاه بـا تفصـیل و شرح جزئیات ؛ برای مثال در باب اینکه هر تباهی و سقوطی برای انسـان ، بـیدلیـل نیسـت و برآمده از قصور و لغزشی، هرچنـد پنهـان و انـدک خـود او اسـت ، بـه حکایـت نـه چنـدان مشهور زنجیر داد داوود، آن هم به اختصار اشاره شده است : «اگرچه ترا اخلاق خوب هست در وجود خویش ، و از صفات کین داری پاک است و از خیانت و دزدی، ولیکن درین وجود خیانت و دزدیهـای نهـانی هسـت .
نقل حکایت دیدار خلیفه و لیلی نیز در شـمار حکایـت هـایی از ایـن نـوع اسـت کـه در مقالات شمس ، در راستای بیان تأثیر نگاه و نگرش افراد بـر قضـاوت و داوری آن هـا طـرح شده است (ر.