چکیده:
در پژوهش حاضر، تاثیر دمای سطح آب اقیانوس هند بر تغییرات بارش نیمة جنوبی کشور با بهرهگیری از دادههای ماهانة بارش و دادههای بازواکاویشده در دورة زمانی 2005-1974 بررسی و توزیع مکانی نابهنجاری بارش در ماههای اکتبر تا مه با بهرهگیری از روش تابع متعامد تجربیEOF شناسایی شد. سپس مولفههای اول و دوم مطالعه شدند که 54 تا 7/ 82 درصد واریانس کل بارش را در ماههای اکتبر تا مه تعیین میکنند. در ادامه برای بررسی نوسانات بارش، نقشة نابهنجاری دمای سطح آب، شار رطوبتی، ارتفاع ژئوپتانسیل و فشار سطح دریا در دورههای تر و خشک، مولفههای اول و دوم EOF تحلیل شد. الگوی نابهنجاری دمای سطح آب اقیانوس هند در دورة ترسالی و خشکسالی، نشان داد تغییرات دمای سطح آب اقیانوس هند، نقش مهمی در نوسانات بارش دارد. برای مولفة اول EOF که بیش از50 درصد بارش را در نیمة جنوبی کشور تبیین میکند، در دورة ترسالی شرق اقیانوس هند، نابهنجاری منفی و غرب اقیانوس هند، نابهنجاری مثبت دمایی و در دورة خشکسالی، نابهنجاری مثبت در شرق و نابهنجاری منفی دمایی در غرب وجود دارد. این شیو دمایی بین شرق و غرب اقیانوس هند همراه با تغییر سرعت و جهت جریان شار رطوبتی از شرق به غرب (از غرب به شرق) در دورة ترسالی (خشکسالی) است. برای مولفه دوم EOF، نابهنجاری دمای دریای عرب مثبت است؛ ولی در دورة خشکسالی، الگوی غالبی وجود ندارد. سیستم پرفشار عربستان، نقش مهمی در انتقال رطوبت در تراز پایین جو از پهنههای آبی جنوبی به سیستم کمفشار نزدیک ایران دارد و جابهجایی آن به سوی چپ (راست)، سبب انتقال شار رطوبتی از پهنههای آبی جنوبی به نواحی غربی و جنوب غربی (جنوبی و جنوب شرقی) کشور میشود.
خلاصه ماشینی:
"نقشة ترکیبی نابهنجاری دمای سطح آب برای مد اول EOF در دورة خشکسالی نشان میدهد که الگوی نابهنجاری دمای سطح دریا در ماه اکتبر برعکس دورة ترسالی است (شکل 5)؛ به طوری که شیو دمایی غرب (منفی) – شرق (مثبت) مشابه فاز منفی دوقطبی اقیانوس هند دیده میشود.
نقشة ترکیب شار رطوبت مؤلفة اول EOF در دورة ترسالی در تمامی ماهها نشان میدهد که شار رطوبتی در دریای عرب با چرخشی واچرخند، رطوبت دریای عرب، خلیج عدن و دریای سرخ را به نواحی غربی، جنوب غربی و جنوبی ایران منتقل میکند (شکل 8).
نابهنجاری فشار سطح دریا نیز، نابهنجاری منفی (مثبت) را در شرق مدیترانه (شبهجزیرة عربستان، دریای عرب و جنوب ایران) نشان میدهد که این الگو برای بارش نواحی غربی ایران مناسب است (شکل 11).
نابهنجاری مثبت (منفی) ارتفاع ژئوپتانسیل در ایران و شبهجزیرة عربستان (مدیترانه، جنوب و شرق آسیا هند و شرق اقیانوس هند) قرار دارد؛ این الگو برای بارش نواحی غربی و شمال غرب ایران مناسب است؛ در حالی که نواحی جنوبی شرایط خشکسالی را تجربه میکنند (شکل 14).
نابهنجاری منفی قوی ارتفاع ژئوپتانسیل در شرق مدیترانه و شمال دریای سرخ قرار دارد که برای بارش نواحی غربی ایران مناسب است؛ به طوری که نابهنجاری جنوبی شار رطوبت در دریای عرب با چرخشی واچرخند، رطوبت را از دریای عرب خلیج عدن و دریای سرخ به غرب ایران وارد میکند که درنتیجه جنوب ایران، خشکسالی را تجربه میکند (شکل 14)."