چکیده:
جوم ناخواسته استعمار به دیار شرقیان، ورود مفاهیم مدرن سیاسی به سرزمین های اسلامی و نیز ایران را در پی داشت. از آن زمان، مواجهه بین مفاهیم مدرن سیاسی و سنّت اسلامی به طور عام و سنّت شیعی به شکل خاص درگرفت و دامنه آن تا به کنون کشیده شده است. در این دوره 150ساله، مواجهه با مفاهیم مدرن سیاسی از سوی عالمان شیعی هم پی گرفته شد که سید جمال الدین اسدآبادی، آیت الله محمد حسین نائینی و امام خمینی (ره) برجسته ترین آنان به شمار می روند. در این راه، سید جمال به تحمیل سنّت اسلامی، نه سنّت شیعی، بر مدرنیسم در بومی سازی مفاهیم مدرن سیاسی دست زد. نائینی اندکی فراتر و متفاوت تر از او، به رجحان بخشی از مدرنیسم بر سنّت شیعی در بومی سازی مفاهیم سیاسی نوظهور مبادرت ورزید. در دوره پس از نائینی، پرتلاش ترین عالم دینی در مواجهه با مفاهیم مدرن سیاسی، امام خمینی (ره) است که روش ایشان
مبتنی بر یکسان پنداشتن مفاهیم مدرن و سنّتی در صورت (شباهت در شکل) و مغایر دانستن آن دو، در سیرت بود؛ اما با این وصف، همچنان چالش هایی در راه حل نهایی جدال بین سنّت و مدرنیسم در عرصه مفاهیم سیاسی به چشم می خورد، از این رو، هم اینک با این سوال مواجه ایم که عالمان بعدی چون آیت الله خامنه ای چه راهی برای پایان بخشی به جدال باقی مانده در تولید علم بومی در عرصه مفاهیم مدرن سیاسی به میان آورده اند؟ به نظر می رسد پاسخ سوال مذکور، نظریه سنّت معطوف به سنّت شیعی است. مقاله حاضر درصدد نشان دادن تصویر و توانایی آن نظریه در عرصه بومی سازی و در گام
بعدی، بومی گرایی مفاهیم مدرن سیاسی است.
خلاصه ماشینی:
در دورۀ پس از نائینی، پُرتلاشترین عالِم دینی در مواجهه با مفاهیم مدرن سیاسی، امام خمینی (ره) است که روش ایشان مبتنی بر یکسان پنداشتن مفاهیم مدرن و سنّتی در صورت (شباهت در شکل) و مغایر دانستن آن دو، در سیرت بود؛ اما با این وصف، همچنان چالشهایی در راه حل نهایی جدال بین سنّت و مدرنیسم در عرصۀ مفاهیم سیاسی به چشم میخورد، از این رو، هماینک با این سؤال مواجهایم که عالمان بعدی چون آیتالله خامنهای چه راهی برای پایانبخشی به جدال باقیمانده در تولید علم بومی در عرصۀ مفاهیم مدرن سیاسی به میان آوردهاند؟ به نظر میرسد پاسخ سؤال مذکور، نظریۀ سنّت معطوف به سنّت شیعی است.
تنها، سنّت قرآنی که در این مقاله همان سیرۀ معصومین (ع) یا سنّت شیعی است، میتواند سرمایهها و تواناییهای جدید پدید آورد، دانش و حکمت بیاموزد، فرهنگ بسازد، ارتباطات و بافتهای زندگی مشترک به وجود آورد، با حفظ گذشته معطوف به سیرۀ معصومین (ع) Tradition Burckhardt Frithjof Schuon آن را به آینده منتقل سازد و بدینگونه است که پیشرفت و تمدن بهدست میآید.
(نصر، 1383: ص142) سید حسین نصر در مصاحبه با روزنامۀ زمان، چاپ استانبول سنّت را چنین تعریف کرده است: «واژه سنّت در معانی گوناگونی مانند عادات، خصلتها و نقلهای تاریخی به کار میرود، اما سنّت در نظر من، حقیقتی است که از امر قدسی سرچشمه میگیرد و از طریق وحی به انسان عطا میشود.
البته بر این نکته تأکید میکنم که تجدد و مدرنیتۀ غربی مساوی آن چیزی است که از غرب آمده و سنّت به مفهوم شیعی (میراث معصومین (ع)) کاملاً در صورت و سیرت با آن تضاد دارد.