چکیده:
هدف این نوشتار، طراحی نقشه و نقشه نگاری موضوعی کهن در تمدن اسلامی است. در گذشته نیز همانند امروز به علت وجود مسئله هدایت در مکان های پر تردد از جمله اماکن مذهبی، وجود نقشه های راهنما موضوعی درخور توجه بوده است. هدف از انجام این پژوهش به طورکلی، استخراج ویژگیهای بصری نقشههای راهنمای مسجدالنبی، قبرستان بقیع و قبرستان معلات است. این پژوهش از نوع تحقیقات تاریخی ـ تحلیلی به شمار می آید. جامعه هدف، نقشههای راهنمای مربوط به مسجدالنبی، قبرستان بقیع و قبرستان معلات از قرن دهم تا دوازدهم هجری، برگرفته از کتاب فتوح الحرمین است که در مجموع، 25 مورد از این گونه نقشه ها بررسی شده اند. در این پژوهش، نمونهگیری از نوع هدفمند و در دسترس است. تعیین حجم نمونهها بر اساس کفایت، و روش تحلیل از نوع شبه کمی است. ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش، مشاهده دقیق و چکلیست محقق ساخته است.
یافته های پژوهش نشان می دهد وفاداری به واقعیت، مسئله ای حیاتی در خلق آثار است. در نمونه های مربوط به مسجدالنبی، زاویه نمایش بناها و عناصر محیطی غالبا از روبه روست و درباره دو قبرستان بقیع و معلات، زاویه نمایش، اکثرا روبه رو و بالاست. در ترسیم نقشه ها، پرکاربردترین رنگ ها، طلایی و آبی هستند و غالبا نوع خوش نویسی به کار رفته، نستعلیق و در مواردی محدود، نسخ و ترکیب نسخ و شکسته نستعلیق است.
خلاصه ماشینی:
"فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهشنامۀ تاریخ اسلام سـال ششم، شماره بیست و یکم، بهار 1395 صفحات 111 - 138 ویژگیهای بصری نقشههای راهنمای مسجدالنبی،قبرستان بقیع و قبرستان معلات برگرفته از کتاب «فتوحالحرمین» از قرن دهم تا دوازدهم هجری قمری سودابه صالحی 1 پروین زارع 2 چکیده هدف این نوشتار، طراحی نقشه و نقشهنگاری موضوعی کهن در تمدن اسلامی است.
با توجه به اهداف پژوهش، پرسش اصلی تحقیق این است که ویژگیهای بصری نقشههای راهنمای مسجدالنبی و قبرستانهای بقیع و معلات کداماند؟ بدینترتیب، پرسشهای فرعی عبارتاند از: رابطۀ عناصر نوشتاری و بصری در این آثار چگونه است؟ نمادها و شمایلهای به کار رفته، چگونه ساده شدهاند؟ این نمادها در نقشهها چگونه مورد استفاده قرار گرفتهاند؟ در طراحی نقشهها، از چه رنگها و فرمهایی استفاده شده است؟ با توجه به پرسشها و اهداف مطرح شده دربارۀ مسئلۀ تحقیق، در این نوشتار تلاش شده ابتدا برای آشناسازی مخاطب با مسئلۀ تحقیق، به پیشینهای مختصر از نقشهنگاری و طراحی نقشه در دورۀ اسلامی و انواع نقشه اشاره شود و پس از آن، توضیحاتی درباره مسجدالنبی و قبرستانهای بقیع و معلات و عناصر و بناهای موجود در آن ارائه گردد.
نحوۀ طراحی عناصر و بناها در نقشههای راهنمای قبرستان بقیع برای نشان دادن نحوۀ سادهسازی و طراحی نمادها در نمونه نقشهها، پس از تجزیه و تحلیل کلی نمونههای گردآوری شده، فرم خطی بناها و عناصر موجود در نمونهها ترسیم شده و به طور مجزا در جدولهایی ارائه شده است (جداول 3 و 4)."