چکیده:
در پی رویارویی سرزمین‌های اسلامی با تمدن جدید غرب و شکست‌های مختلف نظامی در طول قرن هیجده و نوزده میلادی، به تدریج، پرسش از چرایی این شکست‌ها در ذهن و اندیشه بسیاری از متفکران مسلمان شکل گرفت. پرسش از شکست‌ها دو جنبه کاملا بارز داشت: یک جنبه از آن، به عقب ماندگی و انحطاط جامعه مسلمانان، و جنبه دیگر، به پیشرفت غرب، مربوط می‌شد. این پرسش‌ها، پاسخ‌های متفاوت و گاه متناقضی را در پی داشت که یکی از آنها ناظر به مسالۀ خطِ جهان اسلام بود. در این زمان، اندیشمندان مختلف، به تفکر و تأمل در مورد خط مسلمانان پرداختند و کاستی‌ها و مشکلات آن را عاملی برای عقب ماندگی و عدم ترقی جهان اسلام قلمداد نمودند؛ و در نتیجه، خواهان ایجاد تحول در خط جهان اسلام، از طریق تغییر و اصلاح الفبا شدند. نحوه رویکرد این اندیشمندان به خط جهان اسلام، مساله‌ای است که مقاله حاضر می‌کوشد با استفاده از آثار و منابع تاریخی آن را مورد بررسی قرار دهد. در این پژوهش، ضمن بررسی تطبیقی آراء این اندیشمندان، در مورد ضرورت اصلاح یا تغییر خط جهان اسلام، به این سوال پاسخ داده خواهد شد که طرفداران تحول خطِ دنیای اسلام، تا چه میزان در تشخیص ارتباط میان خط و عقب ماندگی و ترقی مسلمانان، موفق بوده‌اند.ش
خلاصه ماشینی:
در طول قرن نوزدهم، افراد صاحب نام دیگری مانند: شارل میسمر فرانسوی - مشاور فؤاد پاشا، آخوند ملا احمد حسین زاده، شیخ الاسلام قفقاز، میرزا رضا خان ارفع همین مسأله موجب شده است عده ای از محققان در ترکیه و جاهای دیگر ابداع الفبای جدید توسط آخوندزاده را مربوط به سال ارائه آن در جمعیت علمیه عثمانیه قلمداد نمایند و اولین شخص طرح کننده اصلاح الفبا را منیف پاشا معرفی کنند.
کاستی‌های الفبای جهان اسلام اندیشمندان هوادار اصلاح خط، برای الفبای جهان اسلام یا همان الفبای عربی، کاستی‌هایی را مطرح می‌کردند که عمده ترین آنها عبارت بود از: اتصال حروف، جدایی اعراب از کلمات، تمییز حروف از راه نقطه‌ها، یکسانی شکل‌های حروف و نبود برخی از حروف صامت و مصوت (آخوند زاده، 1357: 6-5؛ ناظم‌الدوله، بی‌تا: 123 به بعد؛ مجموعه فنون، 1280، نومرو: 76- 74؛ حسین زاده، 1297: 4-3؛ مستشارالدوله، 1303 :5-4 و 21؛ ترقی، 16 جمادی الاولی 1286، نومرو :2؛ انصاری، 1298: 138-137؛ اویسی، 1331: 5؛ اختر، 1298 :67؛ غزوینی، 1299: 13- 12؛ انصاری، 1308: 5- 4) از نظر این اندیشمندان، اتصال حروف، موجب می‌شد که حروف صدادار از کلمات جدا باشند و هر کدام از حروف، در اول، وسط و آخر کلمات، شکل جداگانه‌ای پیدا کنند و کار آموزش و چاپ کتاب را با دشواری و کندی همراه سازند.
(
, 
, 
)
