چکیده:
یکی از منابع مشهور فارسی زبان که در حوزه زندگی و زمانه امامان شیعه، حاوی اطلاعات گسترده و
منسجم است کتاب ناسخ التواریخ، از تالیفات دوره قاجار است. این کتاب که در واقع جزو تواریخ
عمومی به شمار میآید با نگاهی شیعیانه و برخلاف آثار مشابه، که محورشان دوره خلافت و زندگی-
نامه خلیفگان اموی و عباسی است، بر مدار زندگانی امامان شیعه تنظیم شده است. در این مقاله،
نویسندگان کوشیده اند تا با بررسی اجمالی کتاب ناسخ التواریخ، به ارزیابی منابع نگارش تاریخ
زندگی امام هفتم شیعیان، حضرت موسی بن جعفر (ع) بپردازند تا از این طریق گرایشهای کلی
کتاب ناسخ التواریخ و شیوه های گزینش اخبار در حوزه زندگی ائمه بهویژه امام هفتم روشن شود و
بدین ترتیب شاید بتوان نگاه کلی حاکم بر جامعه شیعی در دوره قاجاریه به ائمه اثناعشر را
بازشناخت.
One of the well-known Persian history sources on the field of biography of Shiite Imams is Nāsikh al-tawārikh. Written in the period of Qajar dynasty this book is a general history but with Shiite view on twelve Imam lives, contrary to the elaborating Umayyad and Abbasid biography which was a common trend. In this paper, we try to assess the sources of Nāsikh al-tawārikh regarding the biography of the seventh Shia Imam, Musa al-Kadhim (as). To examine the authors’ general orientation and the method they adopt to select narratives, this research would present the shiite overall view points about Imams at the time of Qajar dynasty.
خلاصه ماشینی:
در نمودارهای پیشرو، بهتفکیک قرن نگارش کتابهای مورد استناد در ناسخ التواریخ (مجلد حاوی زندگانی امام کاظم7) نشان داده شدهاست: از این آمار آشکار میشود بیشترین منابع مورد استناد، بهترتیب، متعلق به سدههای چهارم، هفتم وسیزدهم است، که این خود بهسبب کثرت تألیفات شیعیان و اعتبار قابل توجه آنها و در دسترس بودن آن نوشتهها در این سدههاست؛ چه نگارش کتب مهم حدیثی با ظهور افرادی مانند شیخ صدوق و حاکمیت شیعی آل بویه در قرن چهارم شتاب گرفت، تا آنجاکه حتی عدهای قرن چهارم را قرن قدرت تشیع در جهان اسلام نامیدهاند (پاکتچی، مکاتب فقه امامی ایران، 35).
تاریخ طبری، نوشته محمد بن جریر طبری (224-310) در مبحث زندگانی امام کاظم7لسانالملک سپهر کوشیده بیشتر به منابع شیعی رجوع کند و استفاده از طبری مختص جاهایی است که منابع شیعی درآنجاها عمدتا یا ساکتاند یا اطلاعات اندکی بهدست میدهند، مثل مسئله قیام فخ که طبری یکی از منابع مورد استناد در ناسخ التواریخ است.
290) کتاب ابنصفار قمی که از اصحاب امام حسن عسکری7بوده، یکی ازمعتبرترین اصول قدمای شیعه است و از زمان نگارش تا کنون پیوسته مورد توجه علما و فقها و بزرگان شیعه بوده و بیشتر در جوامع حدیثی مورد استفاده قرار گرفته و دارای 1881 حدیث است که درباره فضایل پیامبر9 و ائمه معصوم:نوشته شدهاست (صفار قمی، مقدمه مصحح).
نقل تاریخی از کتاب بصائرالدرجات در ناسخ التواریخ بهسبب اندکبودن مطالب تاریخی در بصائرالدرجات محدود است، اما درجاهایی که سپهر به ذکر فصائل امام7میپردازد از این کتاب با ذکر نام نویسنده (صفار) در کنار کتب و نویسندگان دیگر استفاده کردهاست (برای نمونه نک.