چکیده:
در این پژوهش سعی شده است با واکاوی عقدنامههای ازدواج و بررسی اجزای آن، دادههای پایه جهت شناخت تاریخ عهد قاجار بهدست آید. این پژوهش از چند منظر حائز اهمیت است: نخست اینکه مطالعه عقدنامههای قاجار چه فواید و تأثیری بر شناخت تاریخ این دورة زمانی دارد. از سوی دیگر، این بررسی آشکار میسازد تاریخ عهد قاجار را از جنبههای مختلف از جمله: اجتماعی، مذهبی، اقتصادی و... با تکیه بر بررسی عقدنامهها میتوان مورد مطالعه قرار داد. نگارندگان میکوشند با بررسی انجام گرفته در این زمینه، یافتههای جدیدی را باتکیه بر اسناد و عقدنامههای ازدواج و مقررات مربوط به آن ارائه دهند. دستاوردهای تحقیق در این پژوهش شامل تأثیر شرایط محیطی عهد قاجار بر قبالههای نکاح میباشد. بدین شکل که محیط مذهبی عهد قاجار ازدواج را سنتی الهی دانسته که بزرگان دین مبین اسلام بر اجرای آن تأکید نموده است. مذهب و قوانین آن بر تمام جنبههای حقوقی این اسناد اشراف داشته است. جایگاه اجتماعی زوجین و والدینشان با ذکر القاب آنها در متن عقدنامهها که در آن زمان نشانه جایگاه اجتماعی افراد بوده است، مشخص میشود. همچنین وضعیت اقتصادی طرفین ازدواج، نوع وجه رایج مملکتی، مشخصات جغرافیایی املاک در عهد قاجار با بررسی اسناد ازدواج مشخص میگردد. باتوجه به ماهیت موضوع، روش تحقیـق دراین پژوهش توصیفی میباشد؛ بر این اساس که ابتدا موضوع مورد بحث توصیف و تشریح و سرانجام ابعاد و زوایای تاریخی مستخرج شده از عقدنامههای قاجاری تبیین میشود. بدیهی است که روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش عمدتاً کتابخانهای و اسنادی است.
خلاصه ماشینی:
سوابق پژوهش در اين موضوع بسيار کم و ناچيز است علاوه بر تک نگـاريهـاو آثـاري کـه بـه صورت معرفي صرف قباله هاي نکاح در اين باره تاليف شده اند از جمله مقالات متعددي که در مجلات و فصلنامه هاي علمي ازجمله مجلاتي که به معرفي اسناد مي پردازند مانند فصلنامه "نامـه بهارسـتان "و فصلنامه "سند پژوهي " متعلق به کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شوراي اسلامي .
نحوه اي که شهود، متن عقدنامه را تأييد مـي کردنـد بـه ايـن شکل بوده است که عبارات را که دال بر به تأييد رسيدن ازدواج از نظر آنها بـود در مکـان هـاي تعيـين شده بر سطح سند عقد نکاح مينوشتندو مکاني که در عقدنامه ها جهت نگارش مـتن تأييـد شـهود بـر صحت سند در نظر گرفته شده متناسب با شـکل سـند عقدنامـه متفـاوت بـود بـه ايـن شـکل کـه در عقدنامه هاي طوماري، اين مکان غالبا در قسمت فوقاني سندو سمت راست سند بـوده اسـت .
اگرچـه در دوره هـاي قبل از قاجاريه و به ويژه صفويه بااستفاده از اسطرلاب ، طالع ، رمل و حرکت ستارگان ايـن امـر صـورت ميگرفت ؛ در عهد قاجار اگر چه اين رسم به عينه رعايت شده است ؛ اما معمولا در عوض بررسي نقـش ستارگان ، مناسبت هاي مذهبي همچون روز ميلاد پيامبر اکرم (ص )و ائمه اطهارعليهم الـسلام يـا عيـد غدير خم و سالروز ازدواج امام علي (ع )و حضرت فاطمه (س )براي اوقات سعد در نظر گرفته مـي شـدو تاريخ عقد نکاح در اين ايام مبارک تعيين مي گرديد.