چکیده:
فرااخلاق به مبادی تصوری و تصدیقی علم اخلاق می پردازد. مباحث منطقی یکی از
موضوع های فرااخلاقی است که به استنتاج مفاهیم و گرازه های اخلاقی می پردازد؛ بنابراین،
رابطة باید و هست در دیدگاه محقق اصهفانی در زمرة مباحث منطقی فرااخلاق قرار دارد که
به آن پرداخته نشده است. نویسنده در این مقاله درصدد است تا دیدگاه محقق اصفهانی را
دربارة ارتباط جمله های اخلاقی تبیین و بررسی کند. محقق اصفهانی می کوشد جزمی بودن
جمله های اخلاقی را اثبات کند. ایشان رابطه جمله حاوی «باید اخلاقی» و «هست اخلاقی» را
رابطة استنتاجی نمی داند، بلکه رابطة هم معنایی را میان آن ها قلمداد می کند. و رابطة جملة
حاوی «باید اخلاقی» و «هست اخلاقی» را به صورت استنتاجی می پذیرد و نام استنتاجش
را جدل می نامد. ایشان، جمله های اخلاقی را فوق مظنونات و مفید تصدیق جازم می داند. به
می رسد اشکال بیان محقق اصفهانی، حذف معنای «ایجاد انگیزه» در «باید اخلاقی» است.
خلاصه ماشینی:
"محقق اصفهانی با تحویل برد معنای «باید» به «خوب »(همان ، ص ٣١)، معنای جملۀ «باید عدالت ورزید» را با جملۀ «عدالت داشتن خوب است » یکسان میداند و معنای آن دو جمله مطابق نظر ایشان عبارت است از «رفتار عادلانه ، استحقاق مدح دیگران را دارد»؛ ولی این جمله از واقعیت خارجی خبر نمی دهد، بلکه بنای عقلایی را اطلاع رسانی میکند که عقلا برای حفظ واقعیت خارجی ـ حفظ نظام و بقای نوع بشر ـ حکمی را وضع کرده اند.
یعنی استحقاق مدح به سبب عدالت داشتن است و این جمله مبین رابطۀ سبب و مسببی است ، اما باید توجه داشت که استحقاق مدح دو گونه است ، اگر استحقاق مدح ، شخصی ٢ باشد، جملۀ فوق بدیهی است و به بیان محقق اصفهانی از وجدانیات است ؛ ولی در این صورت ، جملۀ فوق در زمره جمله های خوب اخلاقی نخواهد بود، زیرا استحقاق مدح یاد شده حاصل از شأن حیوانی است .
اگر استحقاق مدح برای عدالت داشتن ، شخصی نباشد، بلکه عقلایی ٣ باشد، در این صورت جملۀ فوق ، بدیهی و وجدانی نیست ، ولی واقعی است و به استدلال احتیاج دارد و جملۀ «عدالت داشتن ضروری است » در زمرة جمله های حاوی باید اخلاقی است ."