حق اختصاص - مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی مقاله

حق اختصاص اعتبار عقلایی است که بین شخص با شیء یا مکانی برقرار می­شود. در باره ماهیت حق اختصاص بحث و اختلاف­نظر وجود دارد که آیا حق مالی، نوعی ملکیت یا سلطنت یا اولویت است. همچنین نسبت به ثبوت چنین حقی اختلاف­نظر وجود دارد  و برای اثبات آن به ادله­ای مانند اجماع، روایت، استصحاب و سیره عقلا استناد شده است . برخی از اموری که جریان حق اختصاص در باره آنها مطرح است عبارتند از : حق اختصاص در اعیان نجس ، سقوط عین از مالیت و ملکیت و حق اختصاص نسبت به عین بعد از جبران خسارت ( دادن بدل )، مالکیت معنوی، حق تقدم. شرط تحقق حق اختصاص فایده­داشتن و وجود قصد انتفاع است. مزاحمت و تصرف در مورد حق اختصاص بدون اذن صاحب آن حرام است. معاوضه و همچنین تملیک حق اختصاص بطور رایگان به وسیله هبه یا وصیت و وقف آن صحیح است. پایان حق اختصاص نسبت به نوع آن متفاوت است .

The Patent Right is a rational validity that is established between a person and an object or a place. There are some arguments and disagreements about the nature of the patent right‒is the financial right considered a kind of possession، kingdom، or priority? Also، there are some disagreements about proving such right and to prove this matter، some reasons such as consensus، narration، associating with someone، and the practice of the wise are cited. Some of the issues about which the Patent Right is considered are as follows: the Patent Right in unclean entities، the decline of entity from taxes and possession and the Patent Right towards entity after compensating the damage (giving substitution)، the spiritual ownership، and the priority right. The provision of the realization of the Patent Right is its benefit and the existence of exploitation. The disturbance or seizure of the Patent Right without the permission of its owner is unlawful. Also، the exchange and ownership of the Patent Right freely through gift، will، or devotion is correct. Due to its kind، the end of the Patent Right is different.

بنابراین به نظر می‌رسد که حق اختصاص در اصطلاح فقهی و حقوقی از معنای لغوی خود دور نیفتاده و به همان معنای خاص گردانیدن چیزی به شخص یا چیزی است، اما این خاص گردانیدن و اختصاص ، موارد متعدد و مختلفی دارد و فقها در هر بابی از ابواب فقه اختصاص را نسبت به همان باب تعریف نموده‌اند مانند حق اختصاص نسبت به مکان، حق اختصاص نسبت به اعیان نجس، حق اختصاص نسبت به آن‌چه که مالیت ندارد و ... ثالثا ـ اگر ما روایات سبق را تعمیم دهیم و بگوییم شامل حیازت هم می‌شود، حیازت در جایی است که محیز بخواهد نسبت به محاز حقی پیدا کند، اما موضوع بحث وجود حق اختصاص بعد از زوال مالیت و ملکیت است و این حق اختصاص، حق جدید نیست بلکه قبلا هم بوده، در حالی که به وسیله حیازت، حق جدید حاصل می‌شود (خوئی، 1413، 1، 145) . این مسأله امروزه در مورد جبران خسارت توسط بیمه مطرح می‌شود که آیا در مواردی که اتومبیل تلف شده و لاشه ای از آن باقی مانده با پرداخت خسارت ، لاشه اتومبیل متعلق به بیمه است یا هنوز برای مالک حق اختصاص وجود دارد ؟ به نظر می‌رسد که عرفا پرداخت خسارت در مقابل رفع ید مالک نیز می‌باشد یعنی مالک با گرفتن خسارت از آن اعراض می‌نماید .