چکیده:
نشریات در تاریخ معاصر یکی از ابزارهای مؤثر اطلاعرسانی هستند. در دورۀ قاجاریه، همزمان با سلطنت فتحعلی شاه، عباس میرزا تعدادی از ایرانیان را برای فراگیری علوم و فنون به اروپا اعزام کرد. یکی از آنان بهنامِ میرزا صالح با خرید دستگاه چاپ و آموختنِ بهکارگیری آن، به کمک مهندسی فرانسوی نخستین روزنامه را با عنوان «کاغذ اخبار» در دورۀ محمدشاه بهراه انداخت. گام دوم را امیرکبیر در زمان حکومت ناصرالدین شاه با چاپ روزنامۀ «وقایع اتفاقیه» برداشته بود. این اقدامات گرچه ارزشمند و قابلِتقدیر بود، ولی انتظارات اقشار بیدار و دلسوز جامعه را برای اهداف بلند پیشِرو برآورده نمیکرد.
بهدلیل استبداد شدید قاجاریه گروهی از اندیشمندان ایرانی راهی دیار غربت شدند و با مشقتهای فراوان به چاپ نشریاتی در لندن، پاریس، استانبول، کلکته، قاهره و سایر نقاط جهان مبادرت کردند و وظیفۀ خود را نسبتبه وطن و رهایی آن از سلطۀ استبداد و جهل و عقبماندگی انجام دادند. یکی از این نشریات روزنامۀ اختر بود که از ابعاد مختلف موردِتوجه پژوهشگران تاریخ ایران قرار گرفته است. اختر را از جهات گوناگونی میتوان مورد بررسی دقیق و علمی قرار داد و به نتایج ارزشمندی دست یافت. در مقالۀ حاضر ما به بُعد توسعۀ علمی و پیشرفت و عقبماندگی از منظر روزنامۀ اختر پرداختهایم؛ امری که بهنظر میرسد از نخستین شمارههای بهعنوان دغدغهای دائمی و به روشهایی ابداعی و تأثیرگذار آن را دنبال کرده است.
خلاصه ماشینی:
"مقایسۀ ایران با دیگرکشورها بیان آداب و رسوم ملل دیگر به ویژه اروپاییان در شماره های مختلف روزنامۀ اختر که در ادامه به بعضی از عناوین مختلف آن اشاره خواهد شد، یکی از شیوه های آشنایی ایرانیان با پیشرفت های دیگر کشورها و عقب ماندگی ایران بود (اختر، ١٣٠٣ط ) انتقاد از بعضی اقدامات نامتعارف و نسنجیده در تعزیه ها و مطالب بیان شده ازسوی تعدادی روضه خوانان که سبب کسر شأن ملت ایران در نزد سایرین میشود، از نکات مورد تأکید اختر است (اختر، ١٣٠٣ظ ).
مصداق ها روزنامۀ اختر از نخستین شماره های خود در سال ١٢٩٢ ق ، به طور مستمر و در تمام نسخه هایش ، به گونه های مختلف بر توسعۀ علمی و پیشرفت و عقب ماندگی ایران پرداخته است ؛ به بیان دیگر، این امر برای دست اندرکاران روزنامه اصل و جریانی مدون و تبیین شده بوده است که آن را سرلوحۀ کار خود قرار داده بودند.
بیان تجربیات مفید دیگران و توصیه به بهره گیری از آن ، شیوة مناسب دیگر این روزنامه بوده است ؛ چنان که پس از نقل فراگیری چای کاری یک زن روس و جهانگردی او و درج گزارش هایی از تجربیات مفید او در کشت و عمل آوری چای در کشورهای مختلف و منافع اقتصادی سرشار حاصل از آن مینویسد: «امیدواریم که وزارت تجارت ایران نیز این فقره را به نظر اعتنا گرفته و تدابیر لازم در این باب به کار برند و اسباب زرع چایی را که امروز به جهت اهالی ایران مانند قوت یومیه شده فراهم بیاورند که بدان جهت سالی مبالغ کلیۀ منافع به دولت و ملت عاید گردد» (اختر، ١٣٠٣ض )."