سیره‌ی اشراف اطلاعاتی امیرالمؤمنین(ع) در کشف توطئه‌ها مقاله

سیره‌ی اطلاعاتی امیرالمؤمنین(ع) از دیرباز، یکی از موضوعات مورد توجه اصحاب تحقیق و پژوهش‌های اسلامی بوده است؛ زیرا آن حضرت نسبت به عملکرد کارگزاران اطلاعاتی و نیروهای دشمن، اهمیت و دقت بالایی مبذول می‌داشت. لذا آگاهی از سیرهی آن حضرت می‌تواند در قرار گرفتن و استوار ماندن نیروهای اطلاعاتی در مسیر درست ما را یاری رساند. در این مقاله، پس از تبیین مفاهیمی مانند اطلاعات، امنیت، اشراف، تجسس و معنی عین و جاسوس، به سیره‌ی امیرالمؤمنین در اشراف بر توطئه‌ها می‌پردازیم و نحوه‌ی برخورد ایشان با توطئه‌گران داخلی، و افراد مریب و مشکوک که به تعبیر آن حضرت همان منافقان هستند را مورد بررسی قرار می‌دهیم. این پژوهش گواهی خواهد بود بر اهتمام امام اول شیعیان نسبت به داشتن نیروی اطلاعاتی ویژه در مرکز حکومت معاویه در شام و گزارش‌های دقیق آنان از اتفاقات آن منطقه. همچنین نشان خواهد داد که چگونه حضرت به صرف اتهام، به مجازات و دستگیری افراد نمی‌پرداخت و تنها بعد از ظهور عمل توطئه‌گران، آنان را مجازات می‌کرد. یکی از یافته‌های مهم این پژوهش آن است که در سیره‌ی امیرالمومنین(ع)، نیروهای اطلاعاتی فقط گزارش‌گر بودند و حق عمل و اقدام مستقیم نداشتند.

در این مقاله، پس از تبیین مفاهیمی مانند اطلاعات، امنیت، اشراف، تجسس و معنی عین و جاسوس، به سیره‌ی امیرالمؤمنین در اشراف بر توطئه‌ها می‌پردازیم و نحوه‌ی برخورد ایشان با توطئه‌گران داخلی، و افراد مریب و مشکوک که به‌تعبیر آن حضرت همان منافقان هستند را مورد بررسی قرار می‌دهیم. این پژوهش گواهی خواهد بود بر اهتمام امام اول شیعیان نسبت به داشتن نیروی اطلاعاتی ویژه در مرکز حکومت معاویه در شام و گزارش‌های دقیق آنان از اتفاقات آن منطقه. منظور ما از اشراف اطلاعاتی، آگاهی امیرالمؤمنین از حرکات نیروهای مسئول، مخالفان و دشمنان و تعیین نیروی اطلاعاتی برای شناخت حرکات دشمن و اوضاع منطقه‌ای است که دشمن در آن قرار دارد. از این گزارش استفاده می‌شود که امیرالمؤمنین(ع) بر عملکرد خریت و همرانش اشراف اطلاعاتی داشته‌اند، اما برای جلوگیری از مخالفت آنان، دستگیرشان نکرد؛ بهاین‌دلیل‌که به‌صرف گمان نمی‌توان افراد را زندانی کرد. این موضوع و توطئه‌ی معاویه در جعل نامه از قول قیس و خواندن آن در منبر مسجد شام، برابر گزارش‌های نیروهای اطلاعاتی حضرت در شام، باعث شد که امام علی(ع) "قیس‌ بن ‌سعد" را از مصر عزل، و "محمد بن ‌ابوبکر" را به آن‌جا اعزام نماید (ثقفی، 1410ق: ‏134). از این تعبیر استفاده می‌شود که حضرت جاسوسان متعددی در شام داشته است و همه‌ی آنان این خبر را که در شام شایع شده بود، برای ایشان ارسال کرده‌اند. هنوز آنان از کوفه دور نشده بودند که جاسوس امام علی در شام به کوفه آمد و خبر شهادت محمد بن ابی‌بکر را به حضرت داد. به‌نظر می‌رسد نیروی اطلاعاتی حضرت در شام با سرعت زیادی برای رساندن این خبر به‌سوی کوفه آمده است.