چکیده:
رکنالدّین بن الملاحمی الخوارزمی (متوفای 536ق/ 1141م) از جمله متکلمان معتزلی است که تا حدود زیادی ناشناخته مانده است. آثار ابنالملاحمی تنها در بین جامعه شیعیان زیدی یمن که کلام معتزلی در آنجا رواج داشت، شناخته شده بود. ابنالملاحمی از جمله متکلمانی است که سرسختانه عقاید فلاسفه را نقد و بررسی کرده است. وی پس از غزالی کتابی را تحت عنوان تحفةالمتکلمین فی الرد علی الفلاسفه تالیف و آرای فلاسفه را نقد و بررسی کرده است. از جمله مباحث مورد توجه این کتاب ابطال تجرد نفس است. ابنالملاحمی نفس را مادی میداند و تجرد نفس را نفی میکند. او معتقد است اجزای اصلی بدن، هویت انسان را تشکیل میدهد. وی به اینهمانی نفس و بدن معتقد است و بیان میکند که نفس همین هیکل محسوس است. از جمله نقدهایی که ابنالملاحمی بر فلاسفه روا داشته، این است که اگر نفس واحد و مجرد میباشد، چرا از یک بدن به بدن دیگر به گونههای متفاوتی وارد میشود؟ اگر نفس مجرد است، باید علت پدیدآورنده آن هم مجرد باشد، علت موجبه آن مجرد است، پس چرا جایز نباشد که همه موجودات مجرد باشند؟ ما در این مقاله تلاش کردهایم ابتدا مقدمهای درباره زندگی و آثار ابنالملاحمی ذکر کنیم، سپس به تفاوتها و شباهتهای غزالی و ابنالملاحمی در نقد فلاسفه بپردازیم و نفسشناسی وی را مورد بررسی قرار دهیم و در پایان به نقدهای که از سوی ابنالملاحمی بر نفسشناسی فلاسفه شده است، بپردازیم.
Rokno-Din Al-Malahemi Al-Kharazmi (death 536LAH/ 1141 AD) is one of the mo'tazeli theologians who is unknown to a great extent. His writings are only known among Zeidi Shi'ites of Yemen in which mo'tazeli theology was common. Ibn Al-Malahemi is one of the philosophers who has vigorously analyzed and criticized the beliefs of philosophers. After Ghazali، he has written a book named "Tohfat-ol-Motakallemin fi al-Rad ala al-Falasefeh" and has investigated and criticized the theories of philosophers. One of the discussions noticed in this book is falsification of the immateriality of soul. Ibn Al-Malahemi believes the soul is materialistic and denies the immateriality of the soul. He believes human's identity is the main parts of his body. He believes the soul and the body are identical and says the soul is the very same sensible body. One of Ibn Al- Malahemi's criticisms of philosophers is as follows: if the soul is immaterial، why does it enter one body [and moves] to another in different ways? If the soul is immaterial، its creating cause should be immaterial as well; the cause that makes it necessary should be immaterial as well; then why should not all beings be immaterial? I have first presented an introduction on the life and writings of Ibn Al- Malahemi and then have discussed the differences and similarities between Ghazali and Ibn Al-Malahemi in criticizing philosophers، and have studied Ibn Al-Malahemi's egology and finally have discussed the criticisms of philosopher's egology posed by Ibn Al-Malahemi.
خلاصه ماشینی:
"تا کنون پژوهشی جدی درباره این کتاب صورت نگرفته است؛ اما در برخی مقالات در مورد کتاب تحفةالمتکلمین اشاره شده که به دو نمونه از آن مقالات که تا کنون از کتاب نامی بردهاند، اشاره میکنیم: الف) ثانی (1388) در مقالهای با عنوان «دو ردیه بر فلسفه، تهافتالفلاسفه و تحفةالمتکلمین» که در مجله جاویدان خرد، شماره سوم به چاپ رسیده است، بیان میکند که دو ردیه که یکی مبتنی بر کلام اشعری و دیگری مبتنی بر کلام معتزلـی اسـت، در فاصله کوتاهی از یکدیگر در قرن شـشم نگاشـته شـدهانـد و بـا رویکردهـای مختلفی به نقد آرای فلاسفه در حوزه مسائل فلـسفی مـرتبط بـا معتقـدات دینـی پرداختهاند.
چنانکه ملاحظه میشود، از نظر ابنالملاحمی اگر نفس در بدن جای نگیرد، یعنی در همه بدن یا بعضی از اجزایی آن قرار نگیرد یا برعکس نفس در قلب قرار گیرد و در چشم و سایر اجزای دیگر نباشد یا بهطورکلی اگر نفس جدای از بدن باشد، پس چگونه نفس در یک بدن بهطورخاصی به آن وارد میشود و در بدن دیگری بهگونهای دیگر؟ به بیان دیگر اگر نفس واحد است، چرا برای واردشدن به یک بدن آن را بر بدن دیگری ترجیح میدهد؟ چه ترجیحی وجود دارد که نفس وارد یک قسمت از بدن میشود و وارد قسمت دیگر نمیشود؟ برخی از فیلسوفان 1 در پاسخ به این ایراد ابنالملاحمی ارتباط نفس با بدنها را اینگونه تعبیر کردهاند که نفس عاشق و شیفته بدن خاصی میشود و چون عاشق میشود، نمیتواند به بدن دیگری راه پیدا کند، پس در همان بدن میماند؛ چنانکه ممکن است مادر نسبت به فرزندی مهربان باشد و نسبت به فرزند دیگری چندان مهربان نباشد؟ (همان، ص161)."