چکیده:
ایدئولوژی اسلامی پیاده شده توسط حاکمان سرزمین های اسلامی نه تنها در پیدایش شهرها موثر است بلکه در ساختار کالبدی و همچنین مکان سازی تاثیر زیادی گذاشته است. مکان سازی اسلامی حرفه و دانش و هنری است که با هنجارها یا ارزش ها و یا حس های مشترک بین اسلام محمدی و مکان سازی سروکار دارد و عمدتا به ارزش ها و اعتقادهای فرهنگی اسلام وابسته است و هدف آن ساختن مکانی است که با تکیه بر ارزش های مورد تایید اسلام، ضمن ترویج فرهنگ دینی، رفتار مومنانه را جلوهگر کند و نیز قابلیت تعمیم پذیری داشته باشد. این نوع مکان سازی در ایران و دیگر ممالک اسلامی همواره تغییراتی به خود دیده است که ناشی از ترکیب جامعی از عناصر با تاثیرات متفاوت بوده است و نقش اراده و نظر حاکمان در این مهم حائز اهمیت است. هدف از انجام این پژوهش بررسی مکان سازی بر مبنای رویکرد حاکمان اسلامی با تاکید بر مکان سازی دوره صفوی و عراق معاصر میباشد. روش پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی بوده که سعی شده است با بهره گیری از روش اسنادی، براساس اطلاعات کتابخانه ای و تحلیل ادبیات موجود در زمینه مکان سازی بر مبنای رویکرد حاکمان اسلامی، ضمن فهم و بررسی موضوع، مکان سازی در ایران در دوره صفوی و مکان سازی در عراق بخصوص عراق معاصر بررسی شود. و این نتیجه حاصل شد که در مکان سازی در شهر ها و بیرون از آنها در دوره صفویه و حتی عراق، ایدئولوژی نظام حاکم و خواست حاکمان اسلامی نقش اساسی را داشته است؛ بطوریکه هرچند در ساخت مکان ها، شهرها و شکل آنها زمینه های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، دینی، طبیعی و نظامی تاثیر داشته اند، اما تعیین کننده اراده حاکمان بوده است. حاکمان صفوی در دوران فرمانفرمایی ٢٤٠ ساله خود بر ایران نقش بزرگی در ساخت اماکن فاخر با توجه به مذهب شیعه داشته اند. دو عامل اصلی جهان بینی اسلامی و خواست و اراده حاکمان شیعی صفوی باعث بوجود آمدن دورانی درخشان در مکان سازی اسلامی این سرزمین شد. کشور عراق نیز در سالهای اخیر دوران سختی را گذرانده؛ کمبود سرمایه گذاری در زمینه زیر ساخت ها و همچنین فقدان نیروهای متخصص و عدم برنامه ریزی مناسب برای توسعه شهری باعث گردیده که مکان سازی این کشور وضعیت نامطلوبی داشته باشد البته تلاش هایی در خصوص نوسازی شهرها و اماکن شده که به دلیل بی ثباتی منطقه ناکام باقی ماندند.