چکیده:
تصوف عاشقانه در فرایند تکامل جریان کلی تصوف در اعتراض به زهد خالص و صوفیان زاهدنما به وجود آمد و در فرایند شکل گیری و گسترش خود از رابعه تا دیلمی با فراز و فرود روبه رو بود. اعدام حلاج ضربه مهمی بر پیکر جریان عرفان عاشقانه بود. اما مانع از پیگیری پیروانش از گسترش جریان تصوف نشد. دیلمی با نگارش عطف الالف المالوف علی اللام المعطوف گام مهمی در نظام مندی سنت عشق الهی برداشت. این مقاله به دنبال تبیین این مسئله است که تفکر دیلمی در فرایند تکامل عرفان عاشقانه و گذر تصوف از رویکرد زاهدانه به عاشقانه چه نقشی داشت؟ فرض این است که او با گردآوری سنت شفاهی، کتبی و نظام مند کردن عرفان عشق محور در تقریب عشق الهی و دنیایی کوشید. او نظریه عشق انسانی و الهی مدونی مطرح ساخت و عشق دنیایی را در طول عشق الهی مطرح کرد. می توان نظریه پردازی او را برون رفت از گسیختگی اخلاقی و اجتماعی سده چهارم و پنجم قمری تلقی کرد.
Passionate mysticism came to existence in the process of the general mysticism stream’s evolution and in a protest to pure asceticism and pretentious mystics. It experiences lots of rises and falls in the course of its formation and expansion from Rabe’eh to Deilami. Hallaj’s execution was a shocking blow to the body of passionate mysticism، although it failed to prevent its followers from advancing the mysticism. By writing Atf Al-Alf Al-ma’aluf alallm al-Ma’atuf، Deilami took a great step towards systematization of the divine love tradition. The present paper is seeking to elucidate the issue that what role has Deilami’s mindset played in the course of passionate mysticism’s evolution and its transition from ascetic to passionate approach? It is generally assumed that he has largely succeeded in approximating the divine love and corporeal love through his compiling of verbal and written traditions and systematization of the love-driven mysticism. He proposed a codified theory regarding human love and divine amour and explained the worldly love parallel to the divine love. His theorization can be considered as some sort of leaving behind the ethical and social debauchery of the fourth and fifth hegira century.
خلاصه ماشینی:
"بنیامین آبراهاموف پژوهشگر دیگر، در ذیل بحث تبیین عشـق الهـی از دیـدگاه دو تـن از اندیشه ورزان بزرگ یعنی محمد غزالی و ابن دباغ، کتاب دیلمی را نخستین اثر موجود دربـاره عشق الهی قلمداد کرده است .
٢ دیلمی (١٩٦٢)، همان، ص٥١؛ دیلمی روایتی از انبداقلیس یونانی درباره خاستگاه عشق و محبت نقـل مـی کنـد کـه مشابه این روایت را ابوحیان توحیدی از قول سجستانی از انباذقلیس یونـانی در مقابسـات آورده اسـت .
3 انواع محبت / عشق در منظومه فکری دیلمی کتاب دیلمی دایرة المعارفی از دیدگاههای متفاوت صاحبان اندیشه است کـه آن را بـا بیـان و دسته بندی گروههای مختلف از فیلسوفان یونانی ، منجمان، متکلمان، ادیبان، پزشکان، فقیهـان و ________________________________________________________________ ١ همان، صص ٢٨-٣٣.
٤ هرچند او بحث را به دو دسته محبان الهی و محبان عشـق دنیـایی تقسـیم کرده، اما در باب مرگ محبان الهی فقط به ذکر تعدادی از پیامبران الهی از ادریس ، اخنـوخ، الیاس و چند روایت از عیسی بسنده کرده است که بیش از آنکه بر وجه تاریخی آنها تأکیـد ________________________________________________________________ ١ همان، ص٨٢ ٢ همان، ص٨٣ ٣ برخی اشعار به عنوان نمونه نقل می شود: «از مالک بپرسید درباره لهو و عشق و دوسـت داشـتن زیبارویـان نازکننـده بیزار از شوهران خود فتوی دهد»؛ «به شما خبر بدهد که آیا من درستکار هستم در حالی که غم هـای جـان خـود را به وسیله این کار از یاد می برم»؛ «به دعوتکننده برای نماز (مؤذن) بگو اندکی اذان را به تـأخیر بینـداز همانـا زمـان زیادی حق نماز را به جا آوردیم » (همان، ص٩٠)."