بررسی نمونه‌هایی از واژه‌ها و اصطلاحات رایج گویش سیستانی در تاریخ بیهقی مقاله

تاریخ بیهقی یکی از متونی است که واژه­­های کهن و گاه مهجور در آن فراوان دیده می­شود، به گونه­ای که حتی معنی دقیق بعضی از واژه­ها یا ترکیبات آن بر شارحان نیز پوشیده است؛ درحالی­که بسیاری از واژه­های دشوار این کتاب در گویش­های بومی ایران رواج دارد. گویش سیستانی یکی از این گویش هاست که می­تواند یک منبع بسیار غنی و معتبر برای شناخت ریشه و اصالت واژه و تعبیرهای آثار و متون کهن از جمله تاریخ بیهقی باشد. در این مقاله سعی شده است بعضی از واژه­ها و ترکیبات تاریخ بیهقی که هنوز هم با همان معنای کهن در گویش سیستانی به کار می­رود، با ذکر نمونه­هایی از کاربرد این وا‍ژه­ها و ترکیبات در متون کهن دیگر نشان داده شود تا ظرفیت بالای این گویش در زمینۀ تحقیقات زبان­شناسی تاریخی بر همگان مشخص گردد. از جمله واژه­ها و ترکیبات موجود: آچار، استارا، الف، اشناس، افتوزرد، بگه، پیره، رِنگ، جوق، ترنگو، لت، لیت، استو، اسپست و رز سختن می­باشد.

٢- پيشينۀ تحقيق از جمله تحقيقات و پژوهش هايي که تاکنون در زمينۀ بررسي تطبيقي واژگان سيستاني و متون کهن صورت گرفته است ، ميتوان به تحقيقاتي همچون «گويش سيستاني در ترجمۀ قرآن قدس » ( ۱۳۷۱) از جواد محمدي خمک ، «بررسي دو ترجمۀ آغازين با دو گويش از قرآن مجيد» (۱۳۹۲) از سهيلا صلاحي مقدم و پايان نامه اي با عنوان «بررسي تطبيقي کاربرد واژگان و عبارات گويش سيستاني در ترجمۀ قرآن قدس ، تاريخ بيهقي و آثار سنايي» (۱۳۹۳) از رضا گل محمودي اشاره نمود. گل محمدي نيز در پايان نامۀ خود؛ يعني «بررسي تطبيقي کاربرد واژگان و عبارات گويش سيستاني در ترجمه ي قرآن قدس ، تاريخ بيهقي و آثار سنايي»، هدف تحقيق خويش را شناخت و رفع مشکلات درون متني آثار مذکور بيان نموده است و تلاش کرده تا لغات و عبارات مشترک با گويش سيستاني را که در اين متون کاربرد زياد و کليدي دارند، استخراج نموده و با توجه به منابع موجود دراين زمينه ، شرح و توضيح دهد تا به روشن شدن موارد ابهام آميز آن آثار بينجامد (۱۳۹۳). از جمله آثار ديگري که در آنها ميتوان عناصر گويش سيستاني را مشاهده کرد، کتاب هاي تاريخ سيستان ، احياء الملوک از حسين بن ملک غياث الدين محمدبن شاه محمود و فرهنگ مهذب الاسماء في مرتب الحروف و الاشياء از محمود بن عمر الزنجي است که يکساني واژه ها و ترکيبات اين کتاب ها و همچنين علائم گويشي و زباني، نشان دهندٔە سيستاني بودن نويسندگان اين کتب مي - باشد (محمديخمک ، ۱۳۷۱: ۳۴).